Atlas voor gemeenten 2015

Door Wim Vierling, Platform31

De nieuwe Atlas voor gemeenten is uit! Het jaarlijks lijstje waarin de 50 grootste gemeenten met elkaar worden vergeleken op 50 punten heeft dit keer erfgoed als thema. Gerard Marlet, directeur van Atlas voor gemeenten, spreekt zelfs – vrij naar Glaesers ‘Triumph of the city’ – over de ‘triomf van de monumentale stad’. Gemeenten met een historische binnenstad doen het volgens hem steeds beter: hoogopgeleiden wonen er graag, de huizenprijzen stijgen en er is meer economische groei. Steden doen er volgens Marlet dus goed aan hun erfgoed te koesteren. Tja, wat is er tegen zo’n standpunt in te brengen? De pers omarmt ieder jaar zonder enige punt van kritiek de Atlas met paginagrote artikelen. Ambtenaren doen in hun stadhuis een rondedansje als hun gemeente bij de stijgers zit of kruipen met de staart tussen de benen achter hun pc als hun gemeente in de lijst is gedaald.

Eendimensionaal

Toch valt er nogal wat af te dingen aan de Atlas: de lijstjes raken wat sleets, de vormgeving is heel gedateerd (ruim 200 pagina’s tabellen, waar blijven de infographics?), het gekozen thema is nogal eendimensionaal (waardoor andere invloeden over het hoofd worden gezien), in de teksten gaat relatief veel aandacht naar de onderzoeksmethoden en je vraagt je soms af wat beleidsmakers nu kunnen met de conclusies. Het onderzoek – wat is het belang van erfgoed voor de aantrekkingskracht van steden – wordt in slechts 16 pagina’s afgedaan. De conclusie is dat de 20 oude steden het gemiddeld beter doen en dat de new towns het lastig hebben. In oude steden neemt de bevolking sneller toe, met meer hoger opgeleiden, zijn de huizenprijzen gemiddeld hoger (ook van de niet-monumentale panden), lijkt de vergrijzing niet te spelen, neemt het arbeidsaanbod fors toe, blijft het voorzieningenniveau op peil en is de aantrekkingskracht voor bedrijven en toeristen groot. Dat erfgoed de beslissende factor is bij al deze ontwikkelingen lijkt onwaarschijnlijk. Het CPB concludeerde eerder al dat in alle toekomstscenario’s steden belangrijker worden. Erfgoed is dan één van de factoren die hier een positieve invloed op heeft. De auteurs van de Atlas zijn zich hier ten dele van bewust en stellen dat de positieve effecten ook te maken hebben met de aanwezigheid van een universiteit, met het historisch gegroeide voorzieningenniveau en het feit dat de meeste monumentale steden in de Randstad liggen.

Iconen

De makers van de Atlas introduceren een nieuwe indicator ‘iconen van de moderne architectuur’. De reden is dat “de hedendaagse architectuur nu en in de toekomst een vergelijkbare (esthetische) waarde heeft/krijgt dan de nu aangewezen monumenten”. Dat biedt volgens de auteurs perspectief voor laag geplaatste steden om wat aan de kwaliteit van de gebouwde omgeving te doen, ook al vraagt dat een lange adem. De oude stad Delft heeft verrassend genoeg de meeste iconen van de moderne architectuur. En Amsterdam doet het beter dan Rotterdam. De indicator ontleent de gegevens aan de Architectuurgids en het Jaarboek voor Architectuur. Alle gebouwen die hierin zijn opgenomen krijgen het predikaat ‘icoon’. Hier begint de schoen te wringen. Het begrip ‘icoon’ krijgt wel een hele brede invulling. De flats in Bijlmer (vermeld in de Architectuurgids) zijn om die reden een icoon, maar dat zegt natuurlijk niet over de esthetische waarde. De selectie van de gids is vooral gebaseerd op bouwstijlen die typerend zijn voor een bepaalde periode. Het Jaarboek is nog minder geschikt omdat de selectie de oogst is van een jaar en dus nog minder zegt of de gebouwen hun esthetische waarde op termijn behouden. Het vakblad de Architect kopte onlangs terecht dat renovaties de iconen uit jaarboek verdringen.

Voor monumenten en monumentale steden is dat verband natuurlijk wel duidelijk. Dat is de afgelopen jaren wel voldoende onderzocht. Wel is het noodzakelijk om te blijven investeren in erfgoed. De stedenbouwkundige hoofdindeling met bijbehorende bouwperioden is wel zinvoller om de waarde voor gebruiker en zijn omgeving vast te stellen. De grote plus van de Atlas is dat de auteurs hebben aangetoond dat de huizenprijzen zich in monumentale steden gunstiger ontwikkelen. Het is dan wel zaak om met dit gegeven actief aan de slag te gaan. Zo kan je de (verwachte) waardestijging van het vastgoed ten goede laten komen aan het verbeteren van de lokale infrastructuur en voorzieningen, zoals dat in de Verenigde Staten gebeurt met lokale belastingen.