Democratie is méér dan politiek alleen

“Mensen hebben te weinig invloed op het reilen en zeilen van hun woningcorporaties, zorginstellingen en onderwijsorganisaties. Huurders, patiënten, leerlingen en hun ouders zijn dan wel niet de formele maar wel de morele eigenaar van deze organisaties. Dat moet zichtbaar worden gemaakt door mensen meer zeggenschap te geven over de instellingen die hun leven op de belangrijke gebieden van wonen, zorg en scholing bepalen”. Dat stelt de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) in een recent advies Democratie is méér dan politiek alleen.

Recht op reële invloed

Het Rob constateert dat op “lokaal niveau veel gemeenten experimenteren met nieuwe democratievormen, waarbij mensen direct invloed kunnen uitoefenen op belangrijke beslissingen in hun wijk of straat. In verschillende gemeenten wordt gewerkt met samenlevingsagenda’s, burgerjury’s, buurtbudgetten en maatschappelijke akkoorden in plaats van coalitieakkoorden. Woningcorporaties, zorginstellingen en onderwijsorganisaties blijven achter bij die ontwikkeling.” De Rob is daar stellig in: “een beperkte betrokkenheid ondergraaft de legitimiteit van deze organisaties, de onderlinge solidariteit die in de publieke sector nodig is en miskent de brede democratische rol van burgers.” Het advies is vooral agenderend van aard. Het Rob constateert dat “een volle, rijke democratie is niet alleen een levende politieke, maar óók een levende maatschappelijke democratie: burgers zijn meer dan alleen staatsburgers. Burgers hebben recht op reële invloed op hun eigen leefwereld.”

Burgers onvoldoende uitgedaagd

Het Rob zoekt de oorzaak van de ‘verschraalde rol’ van burgers bij het vormgeven van de samenleving in de professionalisering, het aanspreken van burgers als consument, verzakelijking, schaalvergroting en individualisering. Met als gevolg dat “bij veel burgers het gevoel van moreel eigenaarschap, van publieke verantwoordelijkheid, op de achtergrond is geraakt, en de democratische vaardigheden sleets”. Burgers worden onvoldoende uitgedaagd door hun maatschappelijke organisaties, terwijl er bij “veel burgers wél de wens leeft en de mogelijkheden bestaan om vanuit een individueel en collectief belang invloed uit te oefenen op het reilen en zeilen van maatschappelijke organisaties, en daarmee op hun leefwereld”.
Burgers pakken hun rol: zij willen niet alleen meer klant zijn en mede aan het roer staan van zaken die niet alleen in hun eigen maar ook in een collectief belang zijn.

Adviezen

Het Rob komt met een aantal adviezen:

• Lokale overheden moeten initiatieven van burgers (meestal in de vorm van coöperatieve verenigingen) “met welwillendheid en oprecht vertrouwen te benaderen” en met ‘betrokken bescheidenheid’ moeten zij vooral terugtreden (‘loslaten in vertrouwen’), en daar waar zij wél optreden rechtsstatelijke gelijkheid en publieke belangen waarborgen.
• Maatschappelijke organisaties moeten ervoor waken zich initiatieven van burgers geheel en al toe te eigenen, te koloniseren. Dat haalt de spirit uit het initiatief van burgers: zij voelen zich geen eigenaar meer van het initiatief waarmee zij oorspronkelijk waren gekomen.
• De formele medezeggenschap in maatschappelijke organisaties is een groot goed, maar zij zorgt voor onvoldoende legitimatie. De vraag waar medezeggenschapsorganen mee worstelen is hoe zij hun achterban kunnen bereiken, gebruik kunnen maken van hun ervaringen en hen te betrekken bij de besluitvorming.

Tips
Ook kunnen professionals een aantal tips van het Rob ter harte nemen:

• volg niet alleen de ‘systeemwereld’ van de organisatie maar ook de ’leefwereld" van de burgers. De achterban zal zich hierdoor beter herkennen in de medezeggenschap en zich betrokken voelen waardoor draagvlak ontstaat voor genomen beslissingen.
• stel medezeggenschapsorganen via loting (volg het format van de burgerjury, inmiddels in enkele gemeenten een bekend fenomeen).
• werk met tijdelijke, themagerichte en laagdrempelige vormen van zeggenschap (niet iedereen kan of wil zijn stem laten horen over de gehele breedte van het werkgebied van maatschappelijke organisaties)
• niet alle burgers zij even mondig om hun individuele (en laat staan collectieve belangen) te behartigen. Professionals (soms ook familieleden of mantelzorgers) zijn hier aan zet om de individuele en collectieve belangen van deze burgers in kaart te brengen, te verwoorden en te behartigen.
• professionals spelen een centrale rol bij het vergroten van directe zeggenschap van burgers

De kracht van het advies zit in de beknoptheid (55 pagina’s), de aanpak van expertsessies in combinatie met een aantal casussen in Gouda en de agenderende functie. De Raad constateert dat nader empirische onderzoek nodig is om tot concretere aanbevelingen te komen. Voor wat betreft het vergroten van de betrokkenheid van huurders is dat onderzoek reeds gedaan door Platform31. In de publicatie Huurders blijven(d) aan de knoppen zijn de uitkomsten beschreven van een pilotprogramma waarbij acht corporaties en huurderorganisaties experimenteerden met vernieuwende en versterkende vormen van huurderbetrokkenheid. In de meeste pilots verbeterde de directe woonomgeving en hebben actieve huurders meer sociaal contact door gezamenlijke activiteiten.