Jaarboek Landschapsarchitectuur en stedenbouw 2024

Zoals ieder jaar, is het weer heerlijk bladeren, lezen en kijken in het jaarboek Landschapsarchitectuur en stedenbouw. Het brengt prachtig de opbrengst van projecten in beeld van het voorbije jaar. Een jaar is een relatief begrip in dit vakgebied, waar bureaus 15 jaar of soms langer aaneen aan een project werken. Zoals bijvoorbeeld in Ede waar oude kazerne- en fabrieksterreinen zijn getransformeerd tot nieuwe stadsdelen. Die ruime investering in tijd levert onherroepelijk kwaliteit op.

De selectiecommissie koos uit 116 inzendingen 18 projecten en studies, die in vijf thema’s zijn verdeeld: ‘stadsherstel’, ‘de lange lijn’, ‘volhouders’, ‘het moet anders!’ en de ‘zachte stad’. De commissie maakt daarbij de kanttekening dat door die ‘traagheid’ actuele thema’s onvoldoende terugkomen. En maakt zich zorgen, bijvoorbeeld over het beleid in tijden van woningnood alleen nog maar gaat over het toevoegen van zoveel mogelijk (kleine) woningen, zonder recht te doen aan de opgaven van de stad, zoals leefbaarheid, de kwaliteit van de openbare ruimte en het aanbod van voorzieningen.

Dat woningcorporaties meer dan alleen aanbieders van woonruimte zijn, maar ook invloed hebben op een aantrekkelijke leefomgeving met ruimte voor ontmoeting, laten ze in vier stadsherstelprojecten zien: tuindorp Blauwdorp in Maastricht, de wijk Woensel in Eindhoven, Overvecht in Utrecht en Den Haag Zuidwest. De ‘lange lijn’ in het stedelijk landschap komt mooi in beeld met de Rotterdamse Hofbogen, pas over drie jaar klaar en nu al heeft het park in aanleg op het voormalige spoorviaduct een ‘iconische status’. Ook de eenheid in ontwerp van de Hoekse Lijn, die Rotterdam met Hoek van Holland verbind, sprong er uit. Net zoals de wandelpromenade die samenhang brengt in het kantorengebied van World Forum in Den Haag. En met aantrekkelijke kaarten laat gemeente Amersfoort zien hoe je een omgevingsvisie kan verbeelden met een ruimtelijke structuur als drager. Met het thema ‘de zachte stad’ komen projecten in beeld die de ruimtelijke kwaliteit van steden ten goede komen, zoals de Grote Markt in Groningen, de verlichting van het Haags Museumkwartier en de groene herinrichting van de Laat, een winkelstraat in Alkmaar.

In ‘volhouders’ komen project naar voren waarin bureaus al jaren met hun ziel en zaligheid aan hebben gewerkt. Zoals de transformatie van het kazerne- en fabrieksterreinen Ede tot gemengde stadswijken. Het laten meanderen van de beek Kleine Beerze, is volgens de selectiecommissie een ‘proeftuin voor de transitie van het landelijke gebied’. Superstads is het dichtbebouwde Oosterdokseiland in Amsterdam, waarin werkelijk alles in balans is, de prachtige contour, de openbare ruimte en de mix van publieke voorzieningen, kantoren en woningen (sociale huur, middenhuur, koop = 30,30,40% ). En de Buitenplaats Koningsweg in Arnhem, waarin een landschapsarchitect en een kunstenaar een voormalig militair terrein omtoverden tot een paradijselijke plek waarin wonen, werken, natuur en cultuur samenvloeien.

Ontwerpers kunnen niet alleen in de uitvoering van betekenis zijn, ook hebben ze de vaardigheid om met ontwerpend onderzoek maatschappelijke vraagstukken te agenderen. In ‘het moet anders!’ komen zij met vergezichten voor Nederland Veganland, een onderzoek naar de rechtvaardige stad en een concreet voorstel om de Nieuwe Waterweg te veranderen in een natuurlijke riviermonding (en de hoofdvaarroute te verleggen naar het Calandkanaal)

Verder vind je in het jaarboek een essay van Maurits de Hoog over de toekomst van de ruimtelijke ordening, een bezoek aan het Geuldal over de nieuwe wateraanpak in Zuid-Limburg en interviews met landschapsarchitect Frank Meijer over het ontwerp van parkachtige omgevingen op voormalige zorgterreinen en oude kazernes en de Enschedese stadsbouwmeester Jessica Hammarlund Bergmann over de ruimtelijke ontwikkeling van de stad.