Jaarboek landschapsarchitectuur en stedenbouw in Nederland 2022

Recensie door Wim Vierling, Platform31

Deze zomer ‘wandelden’ in het centrum van Leeuwarden 1200 bomen van plein naar plein. De landschapskunstenaar Bruno Doedens helpt ons met deze radicale verbeelding om op het juiste spoor te komen. Want zegt hij ‘als bomen kunnen wandelen, kunnen wij veranderen’. Met dit verhaal over ’een nieuwe balans tussen mens en natuur’ zet hij de toon voor de inhoud van het Jaarboek landschapsarchitectuur en stedenbouw in Nederland 2022.

De commissie – met architectuurhistoricus Esther Agricola (voorzitter), stedenbouwkundigen Edzo Bindelsen en Mike Emmerik, landschapsarchitecten Berdie Olthof en Jana Crepon. – selecteerde uit 122 inzendingen 19 uitmuntende projecten. De commissie constateert dat we na de ‘eeuw van de natuurkunde’ (ingenieurskunst) zijn aangekomen in de ‘eeuw van de biologie’, waarbij stedenbouw en landschapsarchitectuur zich meer en meer richten op natuurlijke processen. Dat is immers een belangrijke ‘voorwaarde voor de toekomstbestendige ontwikkeling van ons land’. De jury komt tot een selectie van projecten waarin niet alleen het uiteindelijke resultaat telt, maar ook van ontwerpstudies waarin het ‘denken en handelen natuurlijke systemen en processen centraal staan en ontwerpprincipes gestoeld zijn op circulaire, symbiotische, temporele en natuurinclusieve wetmatigheden’. De commissie heeft dit jaar een goed oog voor het ‘allerdaagse’. En schuwt het niet om los van een gepolariseerde en politieke omgeving, de stem van de ontwerpers te laten horen over complexe vraagstukken rondom natuur en landbouw.

De 19 projecten zijn verdeeld over vier thema’s: Pionierswerk, Alledaagse schoonheid, Stem van de natuur en Ontwerpplezier. Daarnaast lees je in essays over het onderzoek Ruimte zat in de stad (van KAW), een plan voor radicale CO₂ aanpak van Luxemburg (van MVRDV) en de visie van 8 vakgenoten op een duurzaam en aangenaam platteland. Geef je ogen de kost in een fotoreportage over de ‘wandelende’ bomen in Leeuwarden. En luister naar minister Hugo de Jonge over zijn kijk op de inrichting van Nederland. De verschillen tussen de opvattingen van ontwerpers en beleidsmakers lopen vaak minder uiteen dan je zou denken. Zo zegt landschapsarchitect Lieke Jildou de Jong in het jaarboek dat "Het weer gezond maken van onze levensaders – ecosystemen, bodemlagen en waterstromen – leidend moet worden. En heeft het kabinet onlangs besloten om water en bodem sturend te maken bij ruimtelijke keuzes.

Het pionieren vind je in Amsterdam: een wooncomplex waar woningcorporatie Lieven de Key het binnenterrein openstelde als semipublieke ruimte, een goed geleid flexibel planproces in Oostenburg wat leidt tot een verdichte, gemengde stadswijk en het indrukkende labyrintische Namenmonument, een plek om de Nederlandse Holocaustslachtoffers te herdenken. Maar ook elders in land heerst een pioniersgeeest, zoals in Etzenrade (Sittard), waar archeologie en de waterhuishouding de basis vormde voor een nieuw ontwerp voor een oude kasteeltuin. En in Eindhoven, waar in Buurtschap Te Veld een tijdelijke (30 jaar) woonwijk met een grote variatie aan (geclusterde) woonvormen in een groene omgeving is neergestreken.

Het alledaagse komt terug in ‘echte plekken met een duidelijke identiteit en verblijfskwaliteit’, zoals de vernieuwde inrichting van de openbare ruimte in de vestingstad Brielle, de fietsenstalling onder het Amsterdamse Leidseplein, auto’s die in het centrum van Winterswijk plaats maken voor een park, biodiverse bermen in de Duin- en bollenstreek en een vernieuwd dorpsplein in Brunssum met aandacht voor het bergen van water en hergebruik van materialen.

Vier projecten in het thema ‘The voice of nature’ illustreren wat de commissie voor ogen heeft met de ‘eeuw van de biologie’:

• acht ontwerpbureaus presenteren toekomstige (in het jaar 2120) beelden voor een sponzig klimaatadaptief landschap in Groningen
• de landschapsarchitecten van Bosch Slabbers maken in een heldere studie met kaarten duidelijk waar we in Nederland huizen kunnen bouwen of waar ruimte is voor natuur (en in tekst hoe we het landgebruik moeten afstemmen op de condities van water- en bodemsystemen)
• gemeente Amsterdam zet in de publicatie Biodiversity. A Matter of Vital soil de biodiversiteit van de bodem (ondergrond) van de stad in de schijnwerpers
• en bureau Nohnik bedacht samen met boeren een duurzaam toekomstplan voor het Sallandse platteland.

Tot slot, en zeker niet het minst onbelangrijk, het thema Ontwerpplezier. Niet echt te objectiveren, maar natuurlijk wel ‘voelbaar’ in het eindresultaat van prachtige golvende en natuurinclusieve bruggen in Almere en Amsterdam, een nieuw glooiend park rond en onder het voormalige ING-kantoor in Arnhem, de subtiele reconstructie van de vesting in Muiden en een stoer rivierpark in Venlo.

Bestel het Jaarboek landschapsarchitectuur en stedenbouw in Nederland (uitgeverij Blauwe Kamer)