Laboratorium Amsterdam

Steden zijn altijd al gezien als plekken waarin door de nabijheid van partijen, kennis, kapitaal, organisatiekracht en innovatie ontstaat. Kennisinstellingen zijn vanouds de partij die leer- en experimenteerprocessen organiseren. Co-creatie en participatie van bewoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties zijn daarbij het uitgangspunt. De auteurs van de publicatie Laboratorium Amsterdam – werkzaam als lector bij de Hogeschoool van Amsterdam – vinden de stad als laboratorium een aantrekkelijk perspectief.

In drie ‘fieldlabs’ heeft het onderzoeksprogramma Urban Management van de Hogeschool van Amsterdam en vele partners de afgelopen vier jaar gewerkt aan thema’s als laaggeletterdheid, schulden, leerachterstanden of extreme wateroverlast. Taaie vraagstukken die om nieuwe aanpakken vragen. De bovenliggende vragen die de auteurs trachten te beantwoorden zijn:

• hoe kom je tot effectieve leeromgevingen tussen partijen?
• hoe stimuleer je participatie van belanghebbenden bij complexe vragen?
• hoe kun je nieuwe verhoudingen en rolverschuivingen vormgeven?

Nieuwe vormen van samenwerking met een belangrijke rol voor belanghebbenden, een pragmatische manier van werken (‘doen’ en minder beleid en strategie) zijn kenmerkend voor de nieuwe aanpakken van grootstedelijke vraagstukken. Dat gaat met vallen en opstaan. Een geslaagde leeromgeving hangt sterk samen met onderling vertrouwen, dat is gebaseerd op het begrijpen van elkaars belangen om zo te komen tot gedeelde doelen. De ‘fieldlabs’ hebben vooral bijgedragen aan het ontstaan van kleinschalige leeromgevingen. De stap naar een bredere impact moet nog worden gemaakt. Het is vaak lastig om kwetsbare groepen goed te betrekken. Zij zijn niet altijd in staat om hun vraag te formuleren. Andersom kunnen bewoners als deskundigen van hun buurt hun kennis en ervaring overbrengen, bijvoorbeeld aan ruimtelijke professionals. Langdurige betrokkenheid van personen en partijen is cruciaal voor de continuïteit en duurzaamheid van de nieuwe aanpakken. De auteurs constateren dat het nog verre van vanzelfsprekend is dat belanghebbenden meer centraal staan. De beleidswens om te komen tot een participatiesamenleving, wordt soms gehinderd door het beperkte blikveld van de overheid zelf. De nieuwe initiatieven zijn er wel, maar worden onvoldoende opgemerkt of benut.

Een mooie bijvangst van de fieldlabs is de vergrote aanwezigheid van de hogeschool in de wijken: 15 grotere projecten, 12 lectoraten en groot aantal studenten van diverse opleidingen werkten mee aan het vinden van oplossingen of het constateren van problemen. Zo bleek het percentage laaggeletterden in Amsterdam-Zuidoost en Nieuw-West veel hoger dan gedacht. Voor de gemeente een aanleiding om te werken aan verbeterd aanbod van taal in de wijk. De auteurs erkennen dat de opbrengst niet spectaculair is. De kleine innovaties van onderop helpen wel de bestaande instituties te vernieuwen. Het uiteindelijke doel van sociale innovatie is immers nieuwe verbindingen te leggen tussen opgaven, projecten en partijen.

De publicatie telt 4 hoofdstukken: Labs, Leren, Werken en Reflecteren. Zo lees je in hoofdstuk 1 een theoretische verkenning naar sociale innovatie, de achterliggende doelstelling van fieldlabs. Ook kom je te weten hoe fieldlabs zijn opgezet en wat het betekent om in of met fieldlabs te werken. Verder geeft Robin Hamilton zijn perspectief op het belang van leiderschap in lokale innovatie. In hoofdstuk 2 is een leidraad te vinden voor de fieldlab-methodiek. In het derde hoofdstuk komen de 9 onderzoeks- en interventieprojecten in beeld, ingedeeld in 3 thema’s: creëren van leefomgevingen, participatie van belanghebbende partijen en nieuwe verhoudingen en rolverschuivingen. Tot slot delen de coördinatoren van de labs hun ervaringen met het werken in fieldlabs rond thema’s als vraagsturing, het belang van taal en vertrouwen.

Al met al is Laboratorium Amsterdam een goed leesbare en leerzame publicatie. Echt een aanrader voor wie werkt aan innovatieve aanpakken van stedelijke vraagstukken en meer wil weten over participatie.