Nieuw-West: parkstad of stadswijk

Door Wim Vierling, Platform31

“Groen vanaf de voordeur, voor bijna alle bewoners van Nieuw-West de gewoonste zaak van de wereld”, lees ik in een aankondiging op de website Nice Nieuw-West. Dat moet haast wel een bijzondere wijk zijn. Over die Amsterdamse naoorlogse wijk is de afgelopen week een interessante publicatie verschenen: Nieuw-West: Parkstad of Stadswijk. Voor wie meer wil weten dan het heersende stereotype beeld van probleemwijk (in 2007 aangewezen als ‘Vogelaarwijk’) krijgt in deze publicatie goed zicht hoe de nieuwe stedelijkheid zich daar de afgelopen tien jaar heeft ontwikkeld. De auteurs – onder wie Ivan Nio en Arnold Reijndorp – kijken verder dan het beeld van de geplande stad en geven inzicht in de stad zoals die geleefd wordt.

De uitgave is een vervolg op de in 2008 verschenen Atlas Westelijke Tuinsteden Amsterdam – De geplande en de geleefde stad, een publicatie die destijds verraste met een vernieuwende kijk op betekenis van de straten, pleinen, parken en hoven in het dagelijks leven van de bewoners en bezoekers. De auteurs laten in de nieuwe uitgave zien dat de bevolking in de wijk heterogener is geworden, de voorzieningen diverser, het stadsleven zich steeds meer in de openbare ruimte afspeelt en de stedelijke vernieuwing heeft bijgedragen aan de emancipatie van de bewoners. In de buurten in Nieuw-west Slotermeer, Geuzenveld, Osdorp, en Slotervaart – zijn wel verschillen waar te nemen. De auteurs voerden groepsgesprekken, observeerden in de wijk, legden de leefwerelden van de verschillende groepen vast in statistische en thematische kaarten en maakten ruimtelijke analysetekeningen. De onderzoeksmethode die zij ontwikkelden is ook in andere naoorlogse wijken toepasbaar.

Nieuw perspectief

De auteurs geven in 190 pagina’s een nieuw perspectief op de vernieuwing van naoorlogse stadsuitbreidingen in Nederland. De stedelijke vernieuwing in Nieuw-West werd eind vorige eeuw ingang gezet door Bureau Parkstad. De inzet was aanvankelijk grootschalige sloop en vervangende nieuwsbouw. Die plannen zijn in de loop van de tijd bijgesteld, mede onder de invloed van de crisis. In de afgelopen jaren werd renovatie weer als een rendabele investering gezien. Het percentage sociale huurwoningen is in tien jaar tijd van 76 naar 53 procent teruggedrongen. In de eerste plaats door verkoop van corporatiewoningen. De auteurs vragen zich wel af of een verdere afname van de sociale woningvoorraad wel zo verstandig is. Naast de vernieuwing van de woningvoorraad is.er veel geïnvesteerd in de bouw van 14 scholen, de groenstructuur, het hoofdwegennet en het warmtenet.

Sluipende transitie

De ruime groene opzet is typerend voor de wijk. Het Algemeen Uitbreidingsplan uit 1935 ligt ten grondslag van de huidige stedenbouwkundige structuur. De stedelijke vernieuwing heeft daar wel wat verandering in gebracht. Het openbare groen tussen de bouwblokken is nu door hekken afgesloten. De ruimtelijke structuur bood goede mogelijkheden om de bestaande bebouwing te vervangen. Bij de stedelijke vernieuwing lag het accent wel eenzijdig op het vernieuwen van de woningvoorraad. Dat heeft gezorgd voor grotere woningen in hogere dichtheden. Dat is ten dele ten koste gegaan van het groen. De investeringen in de openbare ruimte – vooral de pleinen – bleven achter. De vernieuwde parken leiden wel tot een intensiever gebruik. Het is een ‘sluipende tranisitie’ waarbij het karakter van een tuinstedelijke wijk is verschoven naar een ‘gewone’ stedelijke wijk. Het is volgens de auteurs wel zaak de samenhang van de wijk te bewaken nu de vernieuwing meer ad hoc plaats vind en de druk vanuit de stad toeneemt om ook ruimte te bieden aan de sterk toenemende vraag aan woningen. De auteurs zien een rol voor de herwaardering voor het erfgoed om weerstand te bieden tegen ondoordachte plannen. Nieuw-West behoort tot 30 wederopbouwgebieden die onlangs een intentieovereenkomst hebben ondertekend om de waardevolle cultuurhistorische elementen uit de wederopbouwtijd in te zetten voor de noodzakelijke transformatie.

De auteurs zien vooral de positieve effecten van de stedelijke vernieuwing. De wijk is er in zijn geheel op vooruit gegaan. Het doel van de operatie – ‘menging’ – is geslaagd. Er heeft zich een nieuwe middenklasse ontwikkeld die uit de wijk zelf is voortgekomen. Zij constateren dat binnen de groep niet-westerse allochtonen verschillen zijn ontstaan. De stedelijke vernieuwing heeft bijgedragen aan de emancipatie. Een allochtone middenklasse is opgestaan die een voorkeur voor nieuwbouw om daarmee hun nieuwe status te bevestigen. Een te fijnmazige menging van huurders en kopers is minder geslaagd. Het roept conflicten op. Alhoewel er minder armoede is dan 10 jaar gelden zijn er op bepaalde plekken de concentraties van armoede wel sterk toegenomen. De sociale achterstanden vragen om andere maatregelen. Ook de hardnekkige segregatie in het onderwijs is een punt van blijvende aandacht. Vooral hoofdstuk 3 – Groepen in Nieuw-West – geeft nieuwe inzichten aan de discussie om de termen allochtoon en autochtoon te herzien. De oude statistische benamingen voldoen niet meer en schieten tekort om de sociaal-economische verschillen binnen de groepen te duiden.

Nieuwe middenklasse

De auteurs introduceren de groep ‘de hybride stedeling’ die bestaat uit de kinderen van migranten en oorspronkelijke stedelingen. Voor die groep biedt de vernieuwde wijk ruimte om zich te emanciperen. De groep hoger opgeleide ‘nieuwe stedelingen’ maken de sprong over de ring waarbij vooral de betaalbare woonruimte een motief is. Ook studenten vinden steeds meer een plek in de wijk, vooral door de bouw van veel nieuwe woningen. Al deze bewoners gebruiken de wijk op een verschillende wijze. Ook de oriëntatie op de binnenstad en de regio verschilt.
Het enige punt van kritiek is dat de publicatie soms veel gedetailleerde informatie bevat over de buurten – vooral in hoofdstuk 5 waarin de aanpak in vier buurten is beschreven – en het voor de lezer soms lastig is om zich een goed beeld te vormen. Tegelijkertijd nodigt het de lezer uit om de situatie ter plekke te verkennen. Wellicht kunnen de auteurs hier met excursies invulling aan geven om zo te werken aan nieuwe perspectieven voor de aanpak van naoorlogse wijken.