Slim zand

Door Wim Vierling

‘Hoe ASML verscheen in Veldhoven’, is de ondertitel van het boek Slim Zand van Tijs van den Boomen. Hij maakte vanuit zijn chalet op vakantiepark ’t Witven te voet een ‘omtrekkende beweging langs vliegveld, uitbreidingswijk, snelweg, bedrijventerrein en buitengebied’, om tot slot te eindigen in de vier oorspronkelijke kerkdorpen Veldhoven Dorp, Meerveldhoven, Zeelst en Oerle. De techgigant ASML speelt niet echt de hoofdrol in de publicatie waarin Tijs zich vooral verdiept in de middelmaat van Veldhoven en zijn (internationale) bewoners.

De chipsfabrikant die in 1984 van start is gegaan met 300 medewerkers telde in 2018 11.000 werknemers met maar liefst 100 nationaliteiten en groeit ieder jaar nog met 1000 man. Maar liefst 9 van de 10 chipsmachines ter wereld komen van ASML. De laatste jaren zijn dat voornamelijk expats die vanuit alle werelddelen een plek vinden in en rondom Veldhoven. Het woord ‘expat’ blijkt beladen omdat de meesten gewoon blijven en de gemeenschap zelf het liever heeft over ‘internationale kenniswerkers’. Tijs gaat op zoek naar de ‘sociologische werkelijkheid’ van deze ‘global village’. Hij spreekt Veldhovenaren, medewerkers van ASML en bezoekt de openbare gelegenheden – de scholen, de winkels en de cafés – en de fabriek zelf.

De observaties van Tijs zijn vaak raak. Hij neemt je makkelijk mee in zijn gedachten. En gaat soms bijna zelf aan de slag om – door een gebrek aan initiatieven van ASML zelf, de projectontwikkelaar, de gemeente of de Brainportregio – te voorzien in ‘de noden en wensen van de kenniswerkers die van over de hele wereld hierheen komen’. De publicatie leest als een stripboek, maar dan zonder plaatjes. Die beelden vormen zich door het levendige taalgebruik wel in het hoofd van de lezer. Tijs vraagt zich af wat de komst van al die hoogopgeleide buitenlanders betekent voor Veldhoven. En waar komen die expats eigenlijk terecht als zij hier komen werken? Internationals brengen geen kleur, ontdekt Tijs, dat is een denkfout. Zij hebben meer gemeen met de Veldhovenaren dan je bij voorbaat zou denken. Zij zijn vooral op zoek naar veiligheid, voorspelbaarheid en overzichtelijkheid. De zoektocht van Tijs naar de ‘plekken waar de global village zich in het openbare leven manifesteert’ blijkt vruchteloos. Ook ASML blijkt een ‘naam- en gezichtsloos bedrijf’ dat weinig interesse toont om zijn stempel te drukken op de architectuur van de bedrijfsgebouwen of zoals Philips zorgde voor zijn sociale omgeving. Opmerkelijk is ook hoe ASML opereert onder ‘extreem ongewise omstandigheden’. Het bedrijf ging in 30 jaar bijna 6 keer failliet en zelfs nu ASML druk bezig is met de nieuwe generatie chipsmachines, kijkt het bedrijf niet meer dan een paar jaar vooruit.

Het is de verdienste van Tijs dat hij Veldhoven, voor de meeste Nederlanders een blinde vlek op de kaart, op een levendige en soms humoristische wijze heeft vastgelegd. Zijn Brabantse roots helpen het streekeigene goed in beeld en woord te vangen. En ondanks het verzet van sommige Veldhovenaren, is deze ‘global village niet gericht op spektakel en uiterlijk vertoon, hij is eerder introvert en bescheiden’.