The new urban crisis

Door Wim Vierling

Na zijn invloedrijke publicatie ‘The rise of the creative class’ verlegt Richard Florida zijn focus op sociale ongelijkheid in ‘The new urban crisis’. De revival van de Amerikaanse steden verscherpt de tegenstellingen tussen de welvarende stedelingen en een groeiende groep kansarmen. De Amerikaanse situatie laat zich niet helemaal vergelijken met de Nederlandse. Toch is een waarschuwing wel op z’n plaats: De grote stad wordt domein van de rijken, signaleert de NRC op 8 mei (zie ook de factcheck van NRC) naar aanleiding van een rapport van De Nederlandse Bank. Betaalbaarheid van wonen, ongelijkheid en armoede zijn zeker ook issues in Nederland. Lees dus ‘The New urban crisis’.

Florida haalt zijn inspiratie uit het gedachtegoed van Thomas Piketty. Deze Franse econoom voorspelde in de publicatie Le Capital au XXIe siècle (2013, in 2014 vertaald als Kapitaal in de 21ste eeuw) dat mensen met vermogen deze eeuw een steeds grotere voorsprong nemen op mensen die het van hun inkomen moeten hebben. De grotere vermogensongelijkheid zorgt uiteindelijk voor een grotere inkomensongelijkheid. Piketty concludeert dat het moderne kapitalisme die ongelijkheid voedt. Een bewering die overigens moeilijk met harde data is te bewijzen, aldus Carlos Góes, econoom van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). In de Verenigde Staten is Piketty uitgegroeid tot een symbool in de strijd tegen economische ongelijkheid. Florida toetst in The new urban crisis op welke wijze de toenemende ongelijkheid in de steden van de Verenigde Staten gestalte krijgt. In zijn activistische rol pleit hij voor een ‘inclusive kind of urbanism’, Dat onderbouwt hij vanuit een economisch perspectief: ongelijkheid zet immers een rem op economische groei.

Suburbs in verval

De titel ‘The new urban crisis’ is enigszins misleidend. Florida wekt de suggestie dat de ‘urban crisis’ een stedelijk fenomeen is. De Amerikaanse steden maken sinds 2000 een periode van herstel door na een periode van ruim 30 jaar verval. Het zijn de welvarende kenniswerkers die naar de steden terugkeren. In zijn publicatie komt naar voren dat de crisis vooral in de verouderde buitenwijken van de Amerikaanse steden vorm krijgt. De suburbs, ooit het ideaal van de ‘American dream’ raken in verval en dragen kenmerken van economische en raciale ongelijkheid, werkloosheid, hoge criminaliteitscijfers en armoede. In Amerika heeft slechts een kleine groep geprofiteerd van de welvaart. De welvarende ‘creative class’ heeft de tegenstellingen vergroot. Ook hebben slechts enkele steden geprofiteerd van de aantrekkende economie. Florida noemt ze de ‘superstar cities’, steden als New York, San Francisco en Los Angeles die getalenteerden en bedrijven aan zich weten te binden en een stevige basis vormen voor de kenniseconomie en de ‘high tech industry’.

5 kenmerken

Florida geeft de ‘new urban crisis’ 5 kenmerken: de ongelijkheid tussen steden, de ‘superstar cities’, de groeiende ongelijkheid in steden, de ‘crisis of the suburbs’ en de ‘crisis of urbanization in the developing world’. De ongelijkheid tussen steden wordt veroorzaakt door onder meer de globalisering en de deïndustrialisatie. In de ‘superstar cities’ stijgen de huizenprijzen en huren het snelst en is de toename van ongelijkheid het sterkst. De armen worden uit de steden gedreven, maar ook de ‘blue collar’ en ‘service workers’ ervaren de gevolgen waardoor vervoersarmoede ontstaat: de afstanden naar plaatsen waar wel werk is worden steeds moeilijker overbrugbaar. In ‘gentrification’ ziet Florida geen probleem.Het is volgens hem een natuurlijke proces dat vooral in de grote steden plaatsvindt en niet in alle gevallen zorgt voor verdrijving.

Groeiende ongelijkheid en segregatie

Het grootste probleem van de ‘urban crisis’ is de groeiende ongelijkheid en segregatie in alle Amerikaanse steden en stedelijke regio’s. Deze scheiding zal zich onder Trump verharden, aldus Florida. De middenklasse is niet langer de stabiele factor van de Amerikaanse samenleving. De tegenstelling tussen arme steden en rijke buitenwijken verdwijnt. Hiervoor in de plaats ziet Florida het geografische beeld van de ‘patchwork metropolis’: enkele kleine gebieden voor de rijken en grote gebieden waar (permanente) armoede heerst als gevolg van het verlies van werk en stijgende huren en huizenprijzen. De mensen met een laag inkomen betalen naar verhouding een groot deel van hun inkomen aan woonlasten. Het Amerikaanse woonbeleid, dat als vanouds fiscale voordelen geeft aan particulier woningbezit, is hier debet aan. De kansen om te stijgen op de economische ladder zijn hier gering. Florida ziet de ‘new urban crisis’ het sterkst naar voren komen in de ontwikkelingslanden. De (enorme) stedelijke groei gaat hier niet langer gepaard met stijgende welvaart, zoals in Westerse landen wel lange tijd het geval was.

7 pijlers voor ‘urbanism for all’

Florida verwacht niet veel van de republikeinen om deze ‘urban crisis’ aan te pakken met een ‘urbanism for all’. Voor burgemeesters ziet hij wel een rol, bijvoorbeeld bij de aanpak van armoede en de zorg voor betaalbare woningen. In het laatste hoofdstuk komt Florida met een reeks aanbevelingen om ongelijkheid aan te pakken. In zeven pijlers richt hij zich op ruimtelijke instrumenten (onder andere het hervormen van ‘zoning’ en ‘building zones’) om steden verder te verdichten (en voorkom ‘vertical sprawl’), te investeren in infrastructuur (OV), meer betaalbare huurwoningen op centrale plekken, het vergroten van de middenklasse (door ‘service jobs’ aantrekkelijker te maken: van ‘low-wage service jobs’ naar ‘family-supporting jobs’), de aanpak van armoede, wereldwijd te investeren in duurzame en welvarende steden en te zorgen dat lokale gemeenschappen en leiders aan kracht winnen. Ook al komt Florida met oplossingen, bij de laatste bladzijde van het boek beklijft wel een doembeeld: een kansarme situatie waar veel Amerikanen niet aan kunnen ontsnappen, zeker niet onder het presidentschap van Trump.

De kracht van de publicatie is de scherpe analyse van de Amerikaanse samenleving anno 2016 en het handelingsperspectief dat Florida geeft om uit deze crisis te komen. Florida bouwt een stevig frame van de ‘new urban crisis’ in Amerika. Soms vraag je je af of zijn verhaal niet te zwart-wit is. De datagedreven studie geeft geen ruimte om kansrijke ontwikkelingen in beeld te brengen, zoals Antoine van Agtmael en Fred Bakker dat wel deden in hun boek The Smartest Places on Earth. Why Rustbelts are the Emerging Hotspots of Global Innovation (2016, in het Nederlands vertaald als ‘Hier wordt de toekomst gebouwd’).

In Amerika ziet Florida een sterkere ongelijkheid optreden bij steden waar de creatieve klasse goed gedijt. Hij nuanceert dat beeld voor de Scandinavische landen waar de welvaartsstaat goed ontwikkeld is en progressieve belastingen worden geheven. Het IMF bevestigt dat landen die inkomens herverdelen minder te kampen hebben met ongelijkheid. Het is dus de vraag of het Amerikaanse doembeeld van ongelijkheid ook zo sterk in Nederland gaat opduiken. Mathijs Bouman schrijft in het FD dat de “wegsmeltende middenklasse geen onontkoombaar gegeven is, maar een beleidskeuze”. Stevig voorsorteren op voldoende betaalbare woningen voor de middenklasse, een inclusieve arbeidsmarkt en de aanpak van armoede, kan het ergste kwaad voorkomen.