Jaarboek landschapsarchitectuur en stedenbouw 2021

Recensie door Wim Vierling, Platform31

‘’We ontwerpen, we bouwen, maar we maken geen gemeenschappen, streven geen sociale doelen na, maken geen stad’’. De selectiecommissie van het nieuwe Jaarboek landschapsarchitectuur en stedenbouw ziet een kans om met een sociale agenda en een enorme klimaatopgave het debat met vakgenoten en opdrachtgevers aan te jagen. Tegelijkertijd vraagt het om een nationale visie om “sociale, veerkrachtige en duurzame steden te maken”.

De commissie – met Esther Agricola (voorzitter), Paul Achterberg, Dingeman Deijs, Miranda Reitsma en Claire Laeremans – selecteerde uit 104 inzendingen 23 hoogstaande projecten. De commissie legt het accent op de discussies over het klassieke vakmanschap: wat maakt een stedenbouwkundig en landschapsarchitectonisch ontwerp goed en mooi? De 23 projecten zijn verdeeld over vijf thema’s: De hand van de meester, Voor de mensen, Red de planeet, Zo maak je stad en Enig in zijn soort.

De commissie signaleert een gebrekkige kwaliteit van veel stedelijke verdichtingsplannen, juist nu we vorm moeten geven aan de enorme woningbouwopgave. Dat signaal is niet nieuw.In 2019 riep rijksbouwmeester Floris Alkemade in de publicatie Experimentele woningbouw in Nederland 1968 – 1980 dat de tijd weer rijp is voor experimenten nu we de komende decennia voor een enorme woningbouwopgave van 1 miljoen woningen staan. De onderwerpen van destijds – waaronder stedelijke verdichting, duurzaamheid, flexibele plattegronden, inspraak van bewoners, zorg voor de openbare ruimte, collectieve woonvormen en levensloopbestendige woningen – zijn nog steeds actueel. De recente open oproep aan ontwerpende onderzoekers (zie kadertekst links) van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie kan daar weer richting aan geven.

Gelukkig zijn er in het jaarboek wel enkele lichtpunten te noemen, zoals het Rotterdamse wooncomplex Little C en het Defensie-eiland in Woerden. ‘De hand van de meester’ is onder meer terug te vinden in de herinrichting van het stadscentrum het Vlaamse Harelbeke, de nieuwe provinciale weg bij Valkenswaard en het duin-woonlandschap in de Almeerse polder. In het thema ‘Voor de mensen’ gaat het om stimuleren van ontmoetingen en het scheppen van ruimte, zoals bijvoorbeeld het skatepark op het Amsterdamse Zeeburgereiland, de transformatie van de Rotterdamse Coolsingel van een autostraat in een boulevard voor mensen, de Groene Loper op het tunneldak van de A2 in Maastricht en de ontwerpen voor een masterplan voor bloemkoolwijk Julianadorp (Den Helder) en een gebiedsvisie voor een stadslandgoed in Vlissingen.

In het thema ‘Red de planeet’ komen ontwerpen in beeld waarbij de ruimtelijke inrichting en technologische innovaties de sleutels zijn om klimaatproblemen aan te pakken. Bijvoorbeeld in het Noordal in Zuid-Limburg waar een nieuw watersysteem de verstoorde relatie tussen landbouw en natuur herstelt, het waterwinlandschap op de Sallandse Heuvelrug en de Bodematlas Twente die ons leert te ‘luisteren’ naar de bodem om bovengronds tot een duurzame en mooie ruimtelijke inrichting te komen. Bij het thema ‘Zo maak je stad’ illustreren twee projecten nieuwe typologieën voor de verdichtingsopgave, zoals het eerder genoemde Little C en het ontwerp voor stadswijk Zoho (beiden in Rotterdam). In de andere 2 ontwerpen is veel aandacht voor het dna van de plek: de vernieuwing van het stationsgebied in Hoorn en de transitie van het bedrijventerrein Nieuw-Mathenesse in een gemengd gebied waar oog is voor wonen én werken (ook voor bedrijven in de hogere milieucategorieën). En bij het laatste thema ‘Enig in zijn soort’ komen publieke ruimten – het voorplein van Eindhoven Airport, een speelplek in Taiwan en het ereveld in Loenen – en private ruimte – een daktuin in Amsterdam – in beeld en geven de ontwerpers hun visitekaartje van vakmanschap af.

In het jaarboek vind je verder een essay over schoonheid van Paul Achterberg (landschapsarchitect en selectiecommissielid), een interview met stedenbouwkundige Ton Schaap, artikelen over de onmisbare handschets, ontwerpen in Rotterdam en Utrecht, diversiteit in de vakwereld, en een reportage van fotograaf Michael Rhebergen over de denkbeeldige kust.

• Bestel de publicatie Jaarboek landschapsarchitectuur en stedenbouw 2021 (Blauwe Kamer)