Kennisdossier Betrokken en open overheid

Het begrip ‘betrokken overheid’ is afgeleid van de term ‘responsief werken’. Deze manier van werken is onderdeel van het besturingsmodel van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB): het reageren op maatschappelijk initiatief als overheid, waarbij de overheid niet zelf in de lead is, maar volgt en ondersteunt wat er in de samenleving gebeurt. Een betrokken overheid biedt ruimte en ondersteuning aan maatschappelijke initiatieven en gaat verbindingen aan met zowel georganiseerde als ongeorganiseerde partijen. De overheid heeft hierbij een open houding, waarbij de inwoners en gemeenschappen centraal staan en de overheid goed kijkt waar ze toegevoegde waarde kan hebben. Een betrokken overheid werkt vanuit een evenwicht in de waarden legitimiteit – rendement – betrokkenheid. Een betrokken overheid houdt in:

• Responsief, ofwel reageren/aansluiten op energie en initiatief in de samenleving.
• Gemeenschapsgericht, ofwel samen met gemeenschappen (publiek-collectieve samenwerking) werken aan collectieve oplossingen. De overheid maakt ruimte voor buurtgemeenschappen en buurtcollectieven en dat wat voor hen belangrijk is.
• Met de menselijke maat, ofwel passende hulp bieden aan mensen met problemen

Plekken waar je de ‘betrokken overheid’ tegenkomt, zijn vooral het domein van wijk- en buurtgericht werken. Samenwerking met bewonersgroepen, buurtinitiatieven, coöperaties, initiatiefnemers, burgercollectieven. Vormen van collectieve kracht in de gemeenschap, naast de staat en markt. Naast publiek-private samenwerking ook publiek-collectieve samenwerking. Afhankelijk van de opgave gaat het juist om samenwerking met de burgercollectieven of een breder samenspel met verschillende soorten partners, zoals ook (sociaal) ondernemers, bedrijven, maatschappelijke partners, et cetera.

Bovenstaande roept vragen op over de bestuurbaarheid en over hoe dit past in de wijze waarop gemeenten zijn georganiseerd. Dit kennisdossier bevat actualiteiten, publicaties en praktijkvoorbeelden die gemeenten ondersteunen bij het werken als een betrokken overheid. Behalve het bieden van ruimte en ondersteuning aan maatschappelijke initiatieven gaat het daarbij om welke cultuur en organisatie daarbij hoort. Dan gaat het onder meer om een toegankelijke, open overheid. Bij het aangaan van verbindingen met georganiseerde en ongeorganiseerde partijen is een begrijpelijke, toegankelijke communicatie essentieel. Burgers moeten bovendien op hun beurt kunnen inspelen op beleid en activiteiten van overheden en daarvoor is een toegankelijke, open overheid een belangrijke randvoorwaarde. Het is een wederkerig proces.

Tot slot gaat het om vraagstukken rond maatwerk en flexibiliteit in beleid; het vermogen van de overheid om beleid en dienstverlening aan te passen aan de specifieke behoeften en omstandigheden van burgers. Dit kan bijvoorbeeld gaan over maatwerk in de sociale zekerheid en zorg. In het kennisdossier gaan we nader in op deze aspecten.