Burgerparticipatie en inspraak

Burgerparticipatie en inspraak in een vroeg stadium van beleidsvorming zijn belangrijke elementen van een responsieve overheid die in staat is om adequaat en proactief te reageren op de behoeften van haar burgers. Het bevordert de democratische legitimiteit en zorgt ervoor dat beleidsbeslissingen beter aansluiten bij de behoeften en wensen van de samenleving. Door samen te werken met burgers ontstaat ruimte voor innovatieve oplossingen en maatwerk.

In steeds meer maatschappelijke opgaven wordt de kracht van bewonersgroepen, buurtinitiatieven, coöperaties en burgercollectieven zichtbaar. Deze vormen van collectieve organisatie vertegenwoordigen een waardevolle dynamiek binnen gemeenschappen, naast de traditionele samenwerking tussen staat en markt. Waar voorheen vooral werd ingezet op publiek-private samenwerking, groeit het besef dat ook publiek-collectieve samenwerking essentieel is voor het aanpakken van complexe vraagstukken. Bovendien leidt burgerparticipatie tot meer transparantie en verantwoording, omdat beleidsmakers direct feedback krijgen van de mensen die door hun beslissingen worden beïnvloed. Dit kan resulteren in beter geïnformeerde en effectievere beleidsmaatregelen.

Publicaties

Handreiking: Participatie bij de start van de verkenning uit de projectprocedure

Kennisknooppunt Participatie, ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, februari 2024

De Omgevingswet stimuleert vroegtijdige participatie van de omgeving. Hoe zorg je ervoor dat burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en bestuursorganen in een vroeg stadium bij de besluitvorming over omgevingsvisies, plannen, programma’s, projecten en activiteiten in de fysieke leefomgeving worden betrokken? Deze handreiking is geschreven om te laten zien wat de mogelijkheden zijn voor participatie bij de start van de projectprocedure; het moment waarop de verkenning begint.

Lees verder

Burgerparticipatie op nationaal niveau – Een juridische en empirische verkenning

Berenschot, januari 2023

Wat zijn de juridische mogelijkheden en vereisten voor burgerparticipatie op nationaal niveau? Dit rapport schetst wat er al gebeurt en wat er nog moet gebeuren op het gebied van burgerparticipatie. Het benadrukt de noodzaak van een juridisch kader dat burgerparticipatie ondersteunt en bevordert, en identificeert de belangrijkste uitdagingen en kansen. De conclusie is dat, hoewel er al veel initiatieven zijn, er nog aanzienlijke stappen nodig zijn om burgerparticipatie volledig te integreren in het nationale beleid. Bijvoorbeeld het versterken van de juridische basis en het verbeteren van de samenwerking tussen overheid en burgers.

Lees verder

Kabinetsbeleid burgerparticipatie: voortgang

Rijksoverheid, maart 2023

Nederland staat laag op de ranglijst voor effectieve burgerparticipatie. Kabinet Rutte IV startte een aanpak gericht op meer invloed en zeggenschap voor burgers bij beleidsvorming en uitvoering. Meer mensen moeten worden betrokken bij maatschappelijke vraagstukken, op nationaal en decentraal niveau. In een kamerbrief van voorjaar 2024 staat dat via een combinatie aan vormen de invloed en zeggenschap van burgers is vergroot.

Lees verder

Participatie in de warmtetransitie: breng als griffie je raad in positie!

Platform31, december 2022

Gemeenteraadsleden kunnen een cruciale rol spelen in de kwaliteit van bewonersparticipatie tijdens de warmtetransitie. Gemeenteraadsleden kunnen voorwaarden stellen en zelf actief deelnemen om de betrokkenheid van bewoners te waarborgen. Het artikel benadrukt dat de warmtetransitie, waarbij wijken aardgasvrij worden, een grote impact heeft op bewoners en daarom hogere eisen stelt aan het participatieproces. Griffiers en raadsadviseurs kunnen raadsleden ondersteunen door hen te informeren, inspireren en betrekken bij belangrijke momenten en bewonersinitiatieven. Dit helpt de raad om als hoeder van het democratische proces te fungeren en ervoor te zorgen dat de overheid er is voor alle burgers, ook degenen die minder enthousiast zijn over de warmtetransitie.

Lees verder

Praktijkvoorbeelden

Participatieverordening voor Amsterdammers

Amsterdam heeft sinds 2024 een participatieverordening: een lijst van heldere regels die ervoor moeten zorgen dat de participatie van Amsterdammers bij nieuw beleid overal binnen de gemeente hetzelfde is. De regels voor participatie zijn in Amsterdam in 2021 al vastgelegd in het beleidskader participatie en het beleidskader buurtrechten, maar er was nog geen juridisch kader. In de participatieverordening is nu vastgelegd aan welke proces- en kwaliteitseisen de participatie moet voldoen, zodat Amsterdammers weten waar ze op kunnen rekenen als ze participeren.

Zie: Participatieverordening Amsterdam

Samen voor Overvecht, Utrecht

In Overvecht werken bewoners, gemeente en maatschappelijke organisaties samen aan een wijkgerichte aanpak onder de noemer Samen voor Overvecht. Bewonersinitiatieven spelen hierin een centrale rol, zoals het Spoorzoompark, dat mede op initiatief van bewoners wordt vergroend en ingericht als ontmoetingsplek. De gemeente ondersteunt deze initiatieven met middelen uit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. De aanpak is gericht op het versterken van gemeenschappen, niet alleen door fysieke verbeteringen, maar ook door sociale verbinding.

Lees verder (dock.nl)

Digitale Platforms

Gemeenten kunnen gebruik maken van digitale platforms zoals Gemeentepeiler of via Participatieve Waarde Evaluatie (PWE) om burgers te betrekening geven en ideeën delen.

Website gemeentepeiler.nl en PWE-methode (Populytics)

Projecten en websites

Kennisknooppunt Participatie

Het kennisknooppunt Participatie maakt kennis en ervaringen met participatie toegankelijk. Het is een initiatief van de directie Participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Aanleiding is dat de vraag vanuit de praktijk en vanuit onderzoekers naar informatie en kennis rondom het ontwerpen, uitvoeren, begeleiden en evalueren van participatieprocessen toeneemt. Het Kennisknooppunt Participatie komt tegemoet aan deze behoefte door bestaande kennis en ervaring toegankelijk te maken en te delen en door ontwikkeling van nieuwe kennis en vaardigheden te stimuleren. Hiermee stimuleert het kennisknooppunt Participatie de ontwikkeling van het vakgebied participatie en geeft zij inhoudelijk en strategisch richting aan deze ontwikkeling.

Website kennisknooppuntparticipatie.nl

Wijkkompas

Het Wijkkompas helpt gemeenten bij het opstellen en uitvoeren van wijkgerichte plannen door een systematische en integrale aanpak. Het ondersteunt gemeenten en hun partners bij de verduurzaming van wijken met een methodiek, kennisbank, navigatietool en samenwerkingsomgeving. Door integratie van eerdere adviezen en samenwerking met bewoners, woningcorporaties en maatschappelijke organisaties wordt beleid beter afgestemd op lokale behoeften en omstandigheden. Het Wijkkompas legt de nadruk op flexibiliteit en maatwerk, waardoor gemeenten hun aanpak kunnen aanpassen aan de specifieke kenmerken van hun wijken. Het project bevordert kennisdeling en coördinatie tussen gemeenten om best practices te verspreiden en gezamenlijke uitdagingen aan te pakken.

Website wijkkompas.nl

Voorbeelden van participatie bij woningbouw, buurt en wijkontwikkeling

Beleidsnota Wonen in Utrecht

Gemeente Utrecht, januari 2025

De gemeente Utrecht zet in op het realiseren van meer betaalbare woningen en gemeenschapsvorming. Bewoners worden betrokken bij de ontwikkeling van passende woonconcepten voor specifieke aandachtsgroepen.

Lees verder

Burgerberaad afval

Gemeente Groningen, september 2024

In Groningen is een “Groninger Burgerberaad Afval” ingesteld. Via een loting werden 120 inwoners gevraagd om deel te nemen aan dit burgerberaad. Doel is dat met de adviezen van het burgerberaad de realisatie van de doelstelling “Groningen Afvalvrij 2030” wordt versterkt en versneld. Het burgerberaad is onafhankelijk en wordt ondersteund door een gespecialiseerd (extern) begeleidingsbureau.

Lees verder

Samen Stad Maken

Gemeente Utrecht, juni 2024,

Dit Utrechtse beleid richt zich op het versterken en vernieuwen van de lokale democratie. Utrechters worden uitgenodigd om hun mening te geven en mee te doen bij ontwikkelingen in hun wijk, buurt of straat.

Lees verder

Participatie bij woningbouw, Bijlmer

Gemeente Amsterdam, 2022

In de K-buurt van de Bijlmer werkten gemeente en burgers samen aan een nieuw plan voor woningbouw. Dit resulteerde in een ontwerp dat beter aansloot bij de wensen van de bewoners en het karakter van de buurt behield.

Lees verder

Stadspark Veenendaal

Gemeente Veenendaal, 2020

De gemeenteraad van Veenendaal besloot een visie voor het Stadspark te ontwikkelen in co-creatie met inwoners. Dit participatietraject omvatte zowel offline als online activiteiten om zoveel mogelijk inwoners te betrekken

Lees verder