- kennisvanstadenregio
- Kennisdossiers
- Kennisdossier Betrokken en open overheid
- Maatwerk en flexibiliteit in beleid en uitvoering
Contact
Jan Kastje
Maatwerk en flexibiliteit in beleid en uitvoering
Maatwerk en flexibiliteit in beleid en uitvoering zijn een belangrijk aspect van een betrokken overheid, waarin de overheid in haar beleid en dienstverlening ruimte laat voor de specifieke behoeften en oplossingen van burgers en gemeenschappen.
Flexibiliteit in beleid en uitvoering maakt het mogelijk om snel te reageren op veranderende omstandigheden en nieuwe initiatieven in de maatschappij, wat de veerkracht en adaptiviteit van de overheid vergroot. Bij maatwerk in het sociaal domein staat vaak de inwoner als individu centraal en is de oplossing die de inwoner ziet voor zijn vraagstukken de richting die genomen wordt. Juist in het sociaal domein is er daarnaast heel veel maatschappelijk initiatief, waarbij gemeenschappen zelf vraagstukken in hun gebied aanpakken. Deze betrekken in de oplossingen van individuele inwoners is voor overheid en inwoners gunstig: de inwoner raakt meer verbonden met de gemeenschap en de overheid benut de kracht van een gemeenschap.
Publicaties
Hoe krijg je zicht op ruimte voor maatwerk? Een model.
Sociale vraagstukken, januari 2025
‘Maatwerk’ is voor beleidsmakers en bestuurders een toverwoord dat belooft de kloof tussen burger en overheid te dichten, dienstverlening te personaliseren en recht te doen aan de unieke situatie van elk individu. Toch blijkt dat maatwerk voor iedereen iets anders betekent. Van het CBR tot Staatsbosbeheer, van sociale diensten tot belastingkantoren – overal wordt maatwerk anders geïnterpreteerd en toegepast. Dit roept fundamentele vragen op over de aard en de grenzen van maatwerk binnen het openbaar bestuur. De Helmondse wethouder Erik de Vries en NSOB-onderzoeker Wiljan Hendrikx ontworpen een model om uitvoerend professionals meer zicht te geven op de ruimte voor maatwerk.
De toekomstbehendige overheid
Platform31, december 2024
Overheden hebben te maken met een veelheid aan transities en crises, maar te weinig tijd om te bedenken hoe hiermee om te gaan. In dit essay is een aanzet tot een antwoord hierop te vinden: toekomstbehendigheid, met een verzameling van bouwstenen en inzichten. Toekomstbehendigheid is eigentijds ambtelijk vakwerk; het essay nodigt nadrukkelijk uit om dit te vertalen naar je eigen praktijk.
Hoe doen we het juiste? Feedbackloops tussen beleid en uitvoering
Het Groene Brein, februari 2025
In dit whitepaper laten de auteurs aan de hand van een aantal inzichtelijke voorbeelden zien hoe je daadwerkelijk goed beleid kan maken, dat past bij de uitvoeringspraktijk en waarin de mens centraal staat. Falen is een onderdeel van beleid. Er is een visie, waar beleid op wordt gemaakt, en vervolgens moet worden nagegaan wat wel en niet werkt, om het beleid vervolgens te verbeteren. In dit stuk geven de auteurs beleidsmakers hiervoor tips en tricks.
Maatwerk onder maatschappelijke druk: naar een genuanceerd begrip van passende dienstverlening in de uitvoeringspraktijk.
Universiteit Leiden, 2024
Publieke organisaties voelen steeds meer druk om maatwerk te leveren. Universitair docenten Lianne Visser en Bernard Bernards bespreken in het themanummer ‘Maatwerk’ wat het daadwerkelijk betekent om maatwerk te leveren. Bernards benadrukt dat maatwerk een gelaagd begrip is zonder eenduidige definitie, wat kan leiden tot miscommunicatie en verminderde samenwerking tussen professionals, managers en beleidsmakers. Binnen de gestelde kaders moeten mogelijkheden verkend worden. Er zijn knelpunten over hoe maatwerk in te bedden en welke sturingsstructuur nodig is om zowel professionals als burgers te ondersteunen. Visser stelt dat managers een hitteschild kunnen vormen door niet alle verantwoordingseisen op te leggen aan professionals, maar beter in gesprek te gaan over wat haalbaar is. Kritische reflectie van professionals vindt te weinig plaats; ze komen wel samen tot oplossingen, maar stellen te weinig kritische vragen over wat echt werkt.
Werken vanuit waarden in het sociaal domein
De Argumentenfabriek, juli 2023
Hoe kunnen waarden een centrale rol spelen in het sociaal domein? Dit rapport beschrijft het belang van het centraal stellen van de mens en het bieden van gerichte hulp en ondersteuning. Door middel van de Waardenkaart sociaal domein, die negen waardenclusters bevat, worden de diepgewortelde overtuigingen van inwoners, professionals en beleidsmakers in kaart gebracht. Deze kaart dient als hulpmiddel om gesprekken te voeren over nieuw beleid dat rekening houdt met onderbelichte of conflicterende waarden. De auteurs pleiten voor een cultuurverandering binnen overheidsorganisaties en benadrukt de collectieve verantwoordelijkheid voor het faciliteren van de juiste hulp op het juiste moment. Dit alles met als doel een gezondere samenleving te creëren door sneller en effectiever in te spelen op de behoeften van inwoners.
De beleidsbubbel
Verhaal met impact, 2023
Het boek ‘De beleidsbubbel’ van Marije van den Berg is een kritische reflectie op de manier waarop beleid in Nederland wordt gemaakt en uitgevoerd. Ondanks goede bedoelingen en enorme inzet van tijd en geld, blijven maatschappelijke problemen bestaan of verergeren zelfs. Van den Berg stelt dat dit komt door een systeem dat vooral op zichzelf reageert: falend beleid wordt beantwoord met méér beleid. Ze pleit voor het doorprikken van deze beleidsbubbel door te werken vanuit de gemeenschap zelf. Door aan te sluiten bij wat lokaal nodig en mogelijk is, ontstaat responsiever en effectiever beleid. Zo verschuift de focus van systeemlogica naar menselijke maat.
Proactief Maatwerk
Universiteit Leiden, juni 2023
Wat zijn de mogelijkheden en knelpunten binnen de uitvoeringspraktijk van maatwerk bij de overheid? In dit rapport is een inventarisatie te vinden, gericht op het proactief identificeren van maatwerkgevallen en de uitdagingen die daarbij komen kijken. Het rapport benadrukt de noodzaak van een realistisch mensbeeld bij het vaststellen, uitvoeren en evalueren van beleid, waarbij rekening wordt gehouden met de bijzondere omstandigheden van burgers. Het evenredigheidsbeginsel, dat vraagt om gelijke en voorspelbare behandeling in vergelijkbare gevallen, speelt een centrale rol.
Daarnaast wordt de relatie tussen maatwerk en digitalisering onderzocht, waarbij geautomatiseerde beslissystemen een belangrijke rol spelen. Het rapport biedt inzichten in bestaande praktijken en mogelijke toekomstige ontwikkelingen, en benadrukt het belang van rolduidelijkheid en sensitiviteit voor signalen. Digitale middelen kunnen helpen bij het signaleren en analyseren van bijzondere gevallen en het toepassen van maatwerkoplossingen.
Het Landelijk Maatwerkloket Multiproblematiek – Een analyse van de casuïstiek 2019-2022
Stimulansz, februari 2023
Dit rapport analyseert de bevindingen uit de casussen die bij het Landelijk Maatwerkloket Multiproblematiek zijn aangemeld. Het beschrijft de knelpunten die uit de analyse naar voren komen en de signalen die daaruit gehaald kunnen worden. Het rapport identificeert verschillende knelpunten die multiprobleemhuishoudens ervaren, zoals bureaucratische obstakels en gebrek aan coördinatie tussen instanties. De analyse toont aan dat veel huishoudens vastlopen door tegenstrijdige regels en onvoldoende maatwerkoplossingen. Een belangrijk signaal is de noodzaak voor meer flexibiliteit en samenwerking tussen verschillende hulpverleningsorganisaties. Daarnaast wordt benadrukt dat maatwerkfunctionarissen beter moeten worden ondersteund om effectief te kunnen opereren. De auteurs pleiten voor een systematische aanpak om deze knelpunten aan te pakken en de bestaanszekerheid van multiprobleemhuishoudens te verbeteren.
Gemeentelijke maatwerkregelingen bij hoge zorgkosten
Onderzoeksinstituut IVO, Verwey-Jonker instituut, Rebel & Platform31, juni 2021
Na het afschaffen van de Wet tegemoetkoming voor chronisch zieken en gehandicapten (Wtcg) en de Compensatie eigen risico (Cer) maakten gemeenten eigen beleid voor de omslag naar lokaal maatwerk. Het onderzoek geeft inzicht in hoe dit is verlopen en in hoeverre deze omslag volgens betrokkenen daadwerkelijk werd gerealiseerd.
Kabinetsreactie Regels en Ruimte Verkenning Maatwerk in dienstverlening en discretionaire ruimte
Rijksoverheid, januari 2020
Maatwerk, een betere dienstverlening afgestemd op de individuele situatie van burgers: daarmee nam het kabinet in 2020 voor het vertrouwen van burgers in de overheid versterken. De kabinetsreactie op het rapport “Regels en Ruimte: Verkenning Maatwerk in dienstverlening en discretionaire ruimte” benadrukt het belang van maatwerk in de dienstverlening en discretionaire ruimte. Het rapport benadrukt de noodzaak van maatwerk in dienstverlening en discretionaire ruimte, en biedt bouwstenen voor verdere verbetering van de uitvoeringspraktijk. De betrokken ministers benadrukten de noodzaak van een realistisch mensbeeld bij beleidsvorming en uitvoering. Ze wezen op het belang van het evenredigheidsbeginsel en de rol van digitalisering bij het signaleren en toepassen van maatwerk. Het kabinet stelde destijds dat er meer ruimte moet komen voor uitvoeringsorganisaties om maatwerk te leveren en dat er aandacht moet zijn voor rolduidelijkheid en sensitiviteit voor signalen.
Doen wat werkelijk voor mensen van betekenis is
Movisie, december 2019
Het proefschrift ‘Anders Kijken’ onderzoekt waarom professionals in het sociaal domein vaak handelen volgens regels die in de praktijk niet werken voor mensen. Janny Bakker-Klein vertrekt vanuit verwondering over schrijnende situaties waarin beleid formeel klopt, maar mensen toch tekort worden gedaan. Ze introduceert het begrip responsiviteit: het vermogen om aan te sluiten bij wat voor de ander werkelijk van betekenis is. Responsiviteit blijkt een relationeel begrip, beïnvloed door mensbeelden, cultuur en professionaliteit. Bakker-Klein analyseert praktijkvoorbeelden uit maatschappelijke organisaties en gemeenten. Ze pleit voor ruimte voor vakmanschap, vertrouwen en maatwerk. Managers en beleidsmakers spelen hierin een cruciale rol. De publieksversie biedt concrete inzichten en handvatten voor professionals die responsiever willen werken. Het centrale appel: kijk anders, luister beter, en handel mensgerichter.
Projecten en overheidsprogramma’s
Landelijk Maatwerkloket Multiproblematiek, evaluatie
Rijksoverheid, juli 2023
Het Landelijk Maatwerkloket Multiproblematiek (LMM) is een initiatief van de Nederlandse overheid om professionals te ondersteunen bij het oplossen van complexe multiprobleemhuishoudens die vastlopen in bureaucratische systemen. Het loket biedt één centraal aanspreekpunt voor professionals die te maken hebben met vastgelopen dossiers en helpt met concrete maatregelen en instrumenten, zoals het Maatwerkregister en het Landelijk Escalatie Team.
Het doel van het LMM is om sneller en effectiever hulp te bieden door samenwerking en coördinatie tussen verschillende instanties te verbeteren. Dit helpt om de bureaucratische obstakels te verminderen en maatwerkoplossingen te vinden voor huishoudens met meerdere problemen. In 2023 is het functioneren van het Landelijk Maatwerkloket Multiproblematiek geëvalueerd, met als doel de doorontwikkeling van het Loket.
Regels en Ruimte Verkenning Maatwerk in dienstverlening en discretionaire ruimte
Rijksoverheid, januari 2020
Aanleiding voor dit rapport van ABDTOPconsult was de Brede Schuldenaanpak, een programma gericht op het bieden van maatwerkoplossingen voor burgers met (meervoudige) schulden. Het rapport benadrukt dat een overheidscultuur waarin de mens centraal staat, begrijpelijke taal en passende communicatiekanalen essentieel zijn. Hoewel digitale dienstverlening efficiënt is, neemt de aandacht voor maatwerk af, wat de geloofwaardigheid van de overheid kan schaden. Het rapport pleit voor een betere balans tussen digitale en persoonlijke dienstverlening en voor het verplaatsen van maatwerk naar het eerste klantcontact. Het Actieplan Brede Schuldenaanpak en een ‘radicaal scenario’ voor meer ruimte voor maatwerk worden aanbevolen. Het kabinet ondersteunde deze aanbevelingen en besloot te streven naar een integrale benadering waarbij signalen uit de uitvoering het beleid beïnvloeden.
Praktijkvoorbeeld
Praktijkvoorbeeld: multiproblematiek, samenwerking in de keten en tussen domeinen
Programmaraad maatwerk multiproblematiek-huishoudens, maart 2022
Het Programma Maatwerk Multiproblematiekhuishoudens (PMM) is opgezet door vijf ministeries om vastgelopen situaties van huishoudens met meerdere problemen te doorbreken. PMM biedt professionals uit aangesloten gemeenten een uitweg voor situaties die vastzitten door tegenstrijdige regelgeving. Het programma helpt huishoudens met problemen op gebieden zoals woonsituatie, gezondheid, en arbeidsmarkt. Gemeenten en uitvoeringsorganisaties kunnen concrete casussen inbrengen bij PMM. Het programma werkt met een Maatwerkregister en een Landelijk Escalatie Team om oplossingen te vinden. Begin 2022 zijn 120 casussen aangemeld, waarvan meer dan twee derde is opgelost of verder geholpen. Inmiddels zijn vijftig gemeenten aangesloten bij PMM.
Lees verder (pdf)
Helder denken over maatwerk. Denkhulp voor uitvoerders van beleid en beleidsmakers
De Argumentenfabriek, 2022
Dit document biedt een denkhulp voor beleidsmakers en uitvoerders van beleid om maatwerk toe te passen in hun dagelijkse werk. Het bevat verschillende kaarten die helpen bij het herkennen van situaties waarin maatwerk nodig is, het maken van weloverwogen beslissingen en het leren van eerdere ervaringen. De Signalenkaart helpt bij het identificeren van situaties die maatwerk vereisen, terwijl de Argumentenkaart ondersteunt bij het nemen van beslissingen. De Vragenkaarten stimuleren nadenken en discussies over maatwerk. Daarnaast biedt de Communicatiekaart inspiratie voor gesprekken met burgers. Deze hulpmiddelen bevorderen een cultuur waarin de menselijke maat centraal staat en helpen overheidsorganisaties om beter in te spelen op de individuele behoeften van burgers.
Lees verder (pdf)
ABCD-methode
Movisie, 2010
De ABCD-methode (Asset-Based Community Development) van Movisie is een wijkgerichte aanpak die uitgaat van de kracht van bewoners. In plaats van problemen centraal te stellen, richt ABCD zich op de talenten, netwerken en middelen die al aanwezig zijn in de gemeenschap. Professionals werken responsief: ze sluiten aan bij wat bewoners belangrijk vinden en ondersteunen initiatieven zonder de regie over te nemen. Door maatwerk te leveren en relaties te versterken, ontstaat er duurzame verandering van binnenuit. Externe hulp wordt pas ingeschakeld als de eigen kracht van de wijk is benut.