Energiecoaches, -fixers en -maatregelen

Veel gemeenten zetten energiecoaches of -fixers in. Zij kunnen mensen adviseren over energiegebruik en kleine maatregelen toepassen, waardoor het energiegebruik daalt. De effecten zijn sterker dan wanneer alleen besparende artikelen (tochtstrips et cetera) aan het huishouden worden gegeven die ze vervolgens zelf moeten toepassen.

Wie gemeenten inzetten als energiecoaches en hoe ze dat doen, verschilt. Energiecoaches kunnen vrijwilligers zijn die na een korte opleiding hun kennis delen met buurtgenoten en hen helpen door het plaatsen van kleine energiebesparende middelen. Soms gaat het om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt die via het project kennis en vaardigheden opdoen (maatschappelijke activering) of om mensen die lid zijn van een lokale energiecoöperatie. In andere gevallen wordt (ook) gewerkt met professionals.

Ook de campagnes en uitrol lopen uiteen. Sommige gemeenten wijzen bewoners alleen op coaching trajecten via brieven, waarna bewoners zelf een afspraak moeten maken. Andere gemeenten laten bewoners per brief weten dat er iemand langskomt en sturen vervolgens (indien nodig meermaals) energiecoaches langs de deuren. Er is soms sprake van een eenmalig traject of van meerdere sessies (een over gedrag, een over kleine maatregelen, een voor terugkomen en controleren, een voor verder informeren over verduurzaming, et cetera).

Geleerde lessen uit de energiecoachingstrajecten

Mond-op-mond reclame en herkenbaarheid van de campagne blijken belangrijk. Zie bijvoorbeeld dit artikel over Energiehulp in Dordrecht. Ook vertrouwen en een persoonlijke aanpak spelen een belangrijke rol in deze aanpak.

Overige lessen:

• Benader mensen proactief en meermaals
• Stem bij particulieren je energiecoaching traject af op NIP aanpak
• Zorg dat je energiecoaches kunnen doorverwijzen in het geval van andere problematiek
• Voorkeur voor coaches die dicht bij de doelgroep staan en lokale context kennen
• Zorg voor samenwerking met lokale organisaties (bibliotheek, voedselbank, stamkroeg, huisarts, buurtcentrum, opbouwwerker, woonconsulent).

De energiefixers van het Regionaal Energieloket (REL) trokken een jaar lang langs de deuren om kleine energiebesparende maatregelen te treffen bij huishoudens die energiearmoede ervaren. De lessen die ze op communicatiegebied leerden, zijn gebundeld tot 7 praktische en effectieve tips:

• Gebruik buurtambassadeurs of instanties voor ‘geleend vertrouwen’ (omdat er vaak wantrouwen t.o.v. de overheid is)
• Zorg voor diversiteit in je team, omdat bijvoorbeeld inwoners met een migratieachtergrond meer openstaan voor een direct huisbezoek als de energiefixer dezelfde taal spreekt en/of dezelfde culturele achtergrond heeft
• Vertaal je boodschap, want een deel van de doelgroep is de Nederlandse taal niet machtig
• Herhaal deze boodschap op verschillende momenten en kanalen
• Activeer de achterblijvers deur aan deur. Een deur-aan-deur aanpak zorgt voor zichtbaarheid en daarmee nieuwsgierigheid in de wijk en je kunt meteen een huisbezoek inplannen of uitvoeren
• Blijf met de bewoners in gesprek. Met hun inzichten en oplossingen kun je continu je aanpak verbeteren
• Door te focussen op kwaliteit van je dienstverlening creëer je mond-tot-mondreclame

Lees meer hierover in het artikel Energiearmoede: 7 lessen om inwoners te bereiken (Gemeente.nu)

Het rapport Energie en armoede. Het belang van het borgen van de stem van mensen in armoede geeft aanbevelingen aan gemeenten en andere overheidsinstanties voor een structurele aanpak van energie en armoede waarin de doelgroep zelf een sterke positie inneemt. Wat in dit rapport duidelijk naar voren komt is dat groep inwoners met (dreigende) energiearmoede heel divers is. Wat voor iemand de juiste aanpak is hangt bijvoorbeeld af van de gezinssamenstelling en gezondheidssituatie, de onderhoudsstaat van de woning, hoe energiezuinig de woning (te krijgen) is en wie huurder of eigenaar van de woning is. Verder bleek dat de meeste geïnterviewden al energie-expert in huis zijn en dat de slechte staat van woningen een directe impact op de mentale en fysieke gezondheid van bewoners heeft. Wat bewoners in energiearmoede nodig hebben is:

• Inzicht in en handelingsperspectief bij het energieverbruik in de woning en de beschikbare regelingen, zowel financieel als niet-financieel.
• Ondersteuning bij het aanpakken van de woning dat verder gaat dan kleine, laagdrempelige maatregelen (die vaak al genomen zijn) en als ‘vangnet’ op financieel en sociaal gebied, bijvoorbeeld om onverwachte uitgaven op te kunnen vangen.
• Borg de stem van mensen in armoede zodat ze gezien, gehoord en serieus genomen worden. Mensen in (energie)armoede weten zelf het beste waar ze behoefte aan hebben en wat er nodig is en zijn vaak al (noodgedwongen) energie(besparings)expert.

Effecten van energiecoachingstrajecten

Een kwalitatief onderzoek uit september 2020 naar de inzet van vrijwillige energiecoaches, – uitgevoerd door I&O Research in opdracht van European Climate Foundation, de Nationale Postcodeloterij en Milieu Centraal – geeft een beeld van het profiel en de resultaten van energiecoaches. De vrijwillige energiecoach is vaak man, hoog opgeleid, woningeigenaar en maatschappelijk betrokken. In de praktijk blijkt dat een groot deel van de adviezen van de coaches wordt opgevolgd. Het gaat dan vaak om adviezen waar bewoners zelf ook al aan dachten, maar ook om ongevraagde adviezen. Toch gaf 12 procent van de ondervraagde bewoners aan dat zij het advies (nog) niet hebben opgevolgd en stelt 19 procent het advies helemaal niet op te volgen.

Een onderzoeksrapport van begin 2021 naar de resultaten van de inzet van energiecoaches in Friesland laat zien dat het voor gemeenten belangrijk is om bewust te kiezen welke coach ingezet wordt. Een fulltime professionele energiecoach kan meters maken in wijken en binnen gekozen doelgroepen, terwijl de vrijwillige coaches vaak het vertrouwen hebben vanuit de omgeving en de back-up van de energie coöperatie waaraan ze vaak verbonden zijn. Hierbij stelt het rapport wel dat bewoners met een smalle beurs aangeven liever openheid van zaken te geven aan een onbekende onafhankelijke energiecoach dan aan een vrijwillige energiecoach uit de buurt, dorp of wijk.

TNO onderzocht in 2023 welke kenmerken van energiehulp het meest effect hebben op de leefsituatie van bewoners. Een van de conclusies uit hun onderzoek is dat energiehulpen met lokale inbedding (organisaties die langer dan vijf jaar actief zijn in de buurt) het meest effectief zijn in het verbeteren van het wooncomfort en de gezondheid. Tijd en aandacht voor de bewoner is hierbij erg belangrijk. Lees meer over dit onderzoek en download het rapport. Het samenwerkingsverband Lokale Energiearmoede Aanpak is actief op het versterken van dit soort lokale sociaal-maatschappelijke organisaties. Lees meer over wat zij doen.

Toekomst van energiecoachingstrajecten

TNO onderzocht de effecten van de besparende maatregelen en concludeert dat deze maatregelen meerdere positieve effecten kunnen hebben op zaken als wooncomfort (kou, tocht, vocht en schimmel), de ervaren fysieke gezondheid en verduurzaming van het gedrag – en bovendien ook op de energierekening. Een combinatie van besparende maatregelen (en vervanging van witgoed) met advies van een energiecoach (die ook de maatregelen aanbrengt) werkt het best.

Veel gemeenten hebben inmiddels energiecoaches vast in dienst, en zijn nu aan het nadenken over hoe ze hen kunnen inzetten voor andere opgaven en op een structurelere manier. Zo gaat de gemeente Hilversum in de zomer een campagne starten waarbij de energietransitie gekoppeld wordt aan groen en klimaatadaptatie. De energieklussers gaan in die periode niet alleen langs de huizen met isolatietips, maar ook tips voor het tegengaan van hitte in de woning en tuin.