- kennisvanstadenregio
- Verdieping
- Kennisdossier Armoede en schulden
Inhoud kennisdossier
Dit kennisdossier is mogelijk gemaakt door
Deel deze pagina via:
Kennisdossier Armoede en schulden
De economische gevolgen van de coronacrisis zorgen hoogstwaarschijnlijk voor een aanzienlijke toename van de armoede- en schuldenproblematiek in Nederland. Toch worstelde een relatief grote groep huishoudens in de afgelopen, economisch voorspoedige, jaren ook al om hun hoofd boven water te houden. Het aantal huishoudens met geregistreerde problematische schulden bleef stabiel, maar vaste lasten, zoals de huur- of energiekosten, stegen hard. Steeds meer mensen hadden te maken met een onzekere en onvoorspelbare inkomenssituatie door tijdelijke en flexibele banen en het toeslagenstelsel leidde te vaak tot onzekerheid in plaats van zekerheid.
Langdurige (financiële) schaarste en inkomensonzekerheid kan effect hebben op het gedrag van mensen, hun motivatie en op hun gezondheid. Gemeenten proberen met hun partners de negatieve gevolgen van (financiële) schaarste en inkomensonzekerheid zo klein mogelijk te houden. Zij bieden ondersteuning die aansluit bij het ‘doenvermogen’ van haar inwoners. En ze werken (integraal) samen. Met fondsen en kredieten om het oplossen van schulden te versnellen. Met woningcorporaties om te voorkomen dat een kleine huurachterstand uitgroeit tot een grote schuld. En met bewindvoerders om de aanmelding voor schuldhulpverlening voor mensen in schuldenbewind makkelijker te maken.
Doel van het kennisdossier
In dit kennisdossier vind je een bundeling van de meest actuele en relevante inhoudelijke kennis rond het thema armoede en schulden. Dit ondersteunt (lokale) bestuurders, beleidsmedewerkers, professionals en andere geïnteresseerden in hun werk. In dit dossier vind je relevante cijfers over de situatie in Nederland en de laatste stand van zaken rond de wet- en regelgeving, nieuws, actuele publicaties en goede voorbeelden. Op een aantal deelonderwerpen zoomen we in. We hebben daarbij vooral aandacht voor de beleidsmogelijkheden van gemeenten en haar partners.
Actueel
Vroegsignalering schulden vaste lasten: aantal signalen constant
Divosa, 20 april 2023
Het aantal betalingsachterstanden dat energieleveranciers aan gemeenten hebben doorgegeven, is vorig jaar constant gebleven. Van een grote toename was geen sprake, ondanks de stijging van de energieprijzen. Gemeenten die inwoners met betalingsachterstanden van vaste lasten te hulp schieten, maken steeds meer gebruik van een breed palet aan middelen, zoals telefoontjes, sms’jes, brieven, kaarten en huisbezoeken. Het lijkt erop dat persoonlijke aandacht een effectief middel is om in contact te komen met inwoners. Dit zijn enkele conclusies uit de Jaarrapportage 2022 van de Divosa Monitor Vroegsignalering Schulden.
Met veel Nederlanders gaat het goed, maar bij een deel stapelen kwetsbaarheden zich op
De Nederlandse Bank, 19 april 2023
Als Nederlandse huishoudens kwetsbaar zijn, zijn zij dat vaak op meerdere punten tegelijk. Zo hebben huishoudens met hoge woonlasten ook vaker dan gemiddeld een slechte positie op de arbeidsmarkt en beperkte financiële buffers, zo blijkt uit een nieuwe studie van DNB. De resultaten van deze studie onderstrepen de noodzaak een breed welvaartsperspectief te verankeren in het overheidsbeleid en kwetsbaarheden in samenhang aan te pakken.
Meeste mensen ontstijgen armoederisico van hun ouders
CBS, 16 maart 2023
Kinderen die in 1995 in een gezin met een laag inkomen woonden, hadden 25 jaar later in een eigen huishouden een armoederisico van 9,6 procent. Ruim 9 van de 10 kinderen uit een laag-inkomensgezin liepen dus later geen risico op armoede. In totaal maakte bijna 5,5 procent van de inwoners van Nederland in 2021 en 2020 deel uit van een huishouden met een laag inkomen. Dat blijkt uit onderzoek naar de inkomenssamenhang tussen twee familiegeneraties.
Herstel van balans: de financiële gezondheid van Nederlanders in onzekere tijden
Deloitte, Nibud, Universiteit Leiden, maart 2023
60% van de Nederlanders is financieel Ongezond of Kwetsbaar, tegen 50% in 2021. Dit blijkt uit onderzoek dat Deloitte jaarlijks samen met NIBUD en Universiteit Leiden doet naar de financiële gezondheid van Nederlandse huishoudens.
Minister Schouten wil schuldhulpverlening sneller en beter toegankelijk maken
Miniserie van SZW, 3 februari 2023
Schuldhulpverlening duurt te lang en te weinig mensen melden zich voor hulp bij de gemeente als ze met problematische schulden kampen. Minister Schouten gaat daarom de duur van schuldhulpverleningstrajecten bij gemeenten verkorten tot anderhalf jaar en de drempel naar de gemeentelijke hulp verlagen. Op die manier wil de minister bereiken dat meer mensen hulp krijgen en dat zij sneller van hun schulden af zijn.
Compensatie remde groei energiearmoede
TNO, 27 januari 2023
Uit onderzoek van TNO blijkt dat in 2022 naar schatting ruim 600 duizend huishoudens (circa 510 duizend in 2020) in ons land in energiearmoede leefden: ze hebben hoge energiekosten, wonen meestal in een huis dat niet goed is geïsoleerd en hebben een laag inkomen.
Schuldeisers: sociaal incasseren heeft de toekomst
Sociale Vraagstukken, 23 januari 2023
De incassowereld ontwikkelt zich langzaam maar zeker in een meer sociale richting. Weg van de keiharde aanpak, hoewel ook de term social greenwashing soms valt. Catelijne Akkermans en Marc Räkers over deze beginnende cultuuromslag.
Schuldhulpverlening door vrijwilligers, wat werkt?
Sociale Vraagstukken, 22 december 2022
Mensen met financiële problemen kunnen voor hulp terecht bij beroepskrachten van de formele schuldhulpverlening en bij vrijwilligers. Jansje van Middendorp onderzocht voor haar proefschrift wanneer ondersteuning door vrijwilligers het meest effectief is.
Nieuwe afspraken moeten huisuitzettingen door energiecrisis voorkomen
Ministerie van BZK, 22 december 2022
Door stijgende prijzen en hoge energierekeningen lopen mensen meer risico op betaalachterstanden bij het betalen van de huur. Daarom maken de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en de verhuurdersorganisaties, brancheverenigingen (Aedes, IVBN, Kences, Vastgoed Belang) en de VNG nieuwe afspraken over het voorkomen van huisuitzettingen als gevolg van huurachterstanden.
Kortere BKR-registratie in grote steden na schuldentraject
NOS, 21 december 2022
Vanaf volgend jaar zullen Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht BKR-meldingen van inwoners die uit de schulden komen sneller verwijderen. Nu staan mensen die een schuldentraject hebben afgerond nog vijf jaar geregistreerd bij het Bureau Krediet Registratie.
BKR wil ook hypotheekschuld registreren, huizenbezitters vrezen voor privacy
NOS, 7 december 2022
Het schuldenregister Bureau Krediet Registratie (BKR) wil hypotheekschulden gaan bijhouden. Dat zou volgens de stichting achter het register nodig zijn om kwetsbare starters op de woningmarkt beter te beschermen tegen te hoge schulden.
Armoedegrens moet omhoog, zeggen financiële noodhulpbureaus
NOS, 7 december 2022
De armoedegrens die de overheid hanteert ligt te laag, meent directeur Nathalie Boerebach van Stichting Urgente Noden Nederland (SUN Nederland). Voor veel mensen is het sinds dit jaar moeilijker om hun basisbehoeften te betalen, ondanks steun van de overheid.
In 2022 ligt de armoedegrens op 1460 euro netto per maand voor alleenwonenden. In 2023 leven naar schatting van het SCP ruim 830.000 mensen (4,9%) onder de armoedegrens. Het aantal kinderen dat in ons land in armoede leeft neemt af tot iets minder dan 220.000 (6,7%).
1 op de 4 mensen met armoederisico is een kind
CBS, 2 december 2022
In 2021 maakten 891 duizend mensen deel uit van een huishouden met een inkomen onder de lage-inkomensgrens; een kwart daarvan was een minderjarig kind (209 duizend). Dat betekent dat 6,6 procent van alle kinderen leeft met armoederisico, een jaar eerder was dat nog 6,8 procent (218 duizend). Voor de bevolking als geheel bleef het risico in 2020 en 2021 gelijk op 5,4 procent. Bij werkenden daalde het armoederisico licht. Dit meldt het CBS naar aanleiding van de nieuwste cijfers over het armoederisico in Nederland.
Geen weg uit energiearmoede door drempels tot energietransitie
Nationale ombudsman, 2 december 2022
Juist mensen voor wie het belangrijk is hun woning te verduurzamen kunnen dat vaak niet. Hierdoor zijn ze niet in staat om structureel hun energierekening te verlagen en lopen ze het risico om langdurig in de knel te komen. Hiervoor waarschuwt de Nationale ombudsman in zijn rapport ‘Ongelijke toegang tot de energietransitie’. Hij roept dan ook op om de drempel tot voorzieningen voor energietransitie te verlagen.
Schouten bereid ‘leefbedrag’ mensen met schulden te verhogen
RD.nl, 1 december 2022
Het kabinet is bereid om het leefbedrag waar mensen met problematische schulden recht op hebben vanaf 1 januari te verhogen. Dat moet voorkomen dat schuldeisers profiteren van de koopkrachtmaatregelen van het kabinet, in plaats van de mensen met financiële problemen.
Hogere beslagvrije voet mogelijk voor huishoudens met hoge woonlasten
Ministerie van SZW, 29 november 2022
Mensen met schulden die te maken hebben met een langlopend beslag op hun inkomen, dienen volgens de huidige wet vereenvoudiging beslagvrije voet hun woonkosten binnen zes maanden aan te passen aan hun lagere inkomen. Dit is volgens minister Schouten niet realistisch gezien de huidige schaarste op de woningmarkt. Zij maakt het daarom mogelijk dat schuldeisers deze termijn met ingang van volgend jaar kunnen verlengen tot maximaal 24 maanden.
Jongeren kunnen langer thuiswonen zonder gevolgen voor uitkering ouders
Ministerie van SZW, 29 november 2022
Per 1 januari 2023 wordt de kostendelersnorm gewijzigd zodat inwonende jongeren tot en met 27 jaar niet langer meetellen als kostendelende medebewoner voor hun huisgenoten.
Energiearmoedebeleid zit in een stroomversnelling
TNO, 24 november 2022
Gemeenten zetten alle zeilen bij in de aanpak van energiearmoede om huishoudens bij te staan maar ervaren daarbij ook veel knelpunten, blijkt uit een enquête van TNO. Uit de peiling onder 201 beleidsmedewerkers uit 149 gemeenten wordt duidelijk hoe zij vinden dat het gaat met de aanpak van energiearmoede, waar ze tegen aanlopen en wat er beter kan.
Meer inzet op schuldhulpverlening en het voorkomen van geldzorgen
Ministerie van SZW, 23 november 2022
Het kabinet trekt de komende jaren structureel 120 miljoen euro uit voor de aanpak van geldzorgen, armoede en schulden. Het geld gaat onder meer naar gemeenten zodat zij meer mensen schuldhulpverlening kunnen aanbieden, financiële educatie ter voorkoming van geldzorgen en naar maatschappelijke organisaties die zich inzetten om kinderarmoede terug te dringen. Dit schrijft minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) aan de Tweede Kamer.
Vrijwilligershulp aan mensen met financiële problemen effectief, maar ‘soms is problematiek te complex’
Radboud Universiteit, 17 november 2022
Mensen met financiële problemen kunnen vaak ondersteuning krijgen van vrijwilligers. Jansje van Middendorp promoveert op 24 november op een onderzoek naar de effectiviteit van die ondersteuning. “Vrijwilligers kunnen ernstigere financiële problemen helpen voorkomen. Maar soms is de problematiek te complex of vallen hulpvragers voortijdig uit, waarna de problemen juist kunnen toenemen en vrijwilligers gedemotiveerd raken.”

Gedragsbewust beleid: hoe dan?
Om daadwerkelijk gedragsbewust te werken, is een leerproces nodig binnen gemeenten. In deze publicatie delen we een aantal voorbeelden van hoe je dat leerproces kunt invullen en effectiever beleid kunt voeren. En we gaan specifiek in op de aanpak en technieken van Design Thinking en hoe die kunnen bijdragen aan effectief en gedragsbewust beleid. Lees meer

Armoede en schulden na corona
Het is de verwachting dat de coronacrisis ervoor zorgt dat de groep mensen in armoede of met schulden groter en diverser wordt, bijvoorbeeld doordat meer zelfstandigen inkomsten verliezen. Dit vraagt lokale beleidsmakers (opnieuw) na te denken over hun beleid. In deze publicatie staan de belangrijkste kansen, uitdagingen en dilemma’s voor lokale beleidsmakers op het gebied van armoede en schulden. Lees meer

Factsheet indicatieve MKBA Mobility Mentoring®
In deze indicatieve maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) verkende Platform31 en Rebel de belangrijkste maat¬schappelijke effecten van Mobility Mentoring®. We analyseerden niet alleen de financiële effecten, maar ook de niet-financiële effecten zoals effecten op gezondheid en gezin. We vergelijken de wereld mét Mobility Mentoring® met de wereld zonder Mobility Mentoring® (waarin de doelgroep geen toegang heeft tot de aanpak). In deze factsheet presenteren we de belangrijkste resultaten van deze analyse. Lees meer