Beeldvorming en taal

Er bestaan veel vooroordelen over mensen die in armoede leven. In veel beleid schemert de aanname nog door dat in armoede raken iemands eigen verantwoordelijkheid en eigen schuld is. Uit de armoede komen is daarmee dan ook je eigen verantwoordelijkheid. Deze beeldvorming is niet zonder gevolgen: het heeft eraan bijgedragen (en doet dat nog steeds) dat mensen in armoede niet of te laat de juiste hulp vragen of krijgen (Armoede in kaart, SCP 2016). Josse de Voogd en René Cuperus schrijven in hun Atlas van Afgehaakt Nederland (2021) over een groep (onder andere deze groep) die hun vertrouwen ‘in de collectieve bescherming van het sociale contract van de overheid en samenleving’ kwijt dreigen te raken of dit al kwijt zijn. Een deel van deze groep vermijdt uit angst de overheid doelbewust omdat ze niet verwachten geholpen te zullen worden of bang zijn ontvangen toeslagen terug te moeten betalen.

Het veranderen van dit beeld vraagt nogal wat. De vrees voor de overheid en de beeldvorming over de overheid kan positief en negatief worden beïnvloed door het taalgebruik in de communicatie met mensen met financiële problemen. Een voorbeeld daarvan is dat ‘toeslag’ sinds de Toeslagenaffaire bij veel mensen een negatieve connotatie heeft (een toeslag moet worden terugbetaald als je niet oppast). Door het beeld bij dit woord is het woord ‘energietoeslag’, zoals minister Carola Schouten zelf ook aangaf in de Hannie van Leeuwenlezing van 2022, erg ongelukkig gekozen. En zo zijn er nog meer voorbeelden te noemen waarbij het taalgebruik in overheidscommunicatie niet bijdraagt aan meer vertrouwen.

Daarnaast is er vanuit de gemeente, wanneer een inwoner om hulp vraagt, vaak de neiging om in de hulpstand te schieten, inwoners daarmee tot slachtoffer te maken en in feite niet meer naast de inwoner te staan. Ook dit heeft, van beide kanten, invloed op beeldvorming en taal. Bij de recente gemeentelijke noodmaatregelen om inwoners die in de financiële problemen kwamen door een (te) hoge energierekening financieel te ondersteunen kwam naar voren dat veel gemeenten bepaalde groepen inwoners niet weten te bereiken.

Knoppen om aan te draaien:

• Betrek ervaringsdeskundigen in het maken en uitvoeren van je beleid
• Maak onbewuste mensbeelden die uit je beleidsteksten of in de praktijk doorschemeren bewust, bijvoorbeeld door deze openlijk in je team ter discussie te stellen en weerwoord te organiseren, bijvoorbeeld van bewoners of ervaringsdeskundigen
• Gebruik begrijpelijke taal op B1 niveau. Test je teksten bij de doelgroep of laat ervaringsdeskundigen meelezen. Zorg ook voor uitnodigende taal, vermijd bijvoorbeeld ‘moeten’
• Maak meer gebruik van beeld en animatie, dit helpt om de boodschap makkelijker en sneller over te brengen
• Kijk kritisch naar je beeldmateriaal. Veel beeld is stigmatiserend en/ of achterhaald. De ‘klassieke’ foto van een middelbare man onder een dekentje op een bankje buiten is al lang niet meer representatief voor de huidige dak- en thuislozen. De groep mensen met financiële problemen en/of in armoede is divers, gebruik dan ook diverse, niet stigmatiserende beelden

Praatplaat

Deze een andere adviezen zijn verwerkt in een Praatplaat die Platform31 begin 2024 ontwikkelde. De praatplaat geeft een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen, valkuilen en mogelijkheden om taal- en beeldgebruik aan te passen. Met inspirerende voorbeelden kun je aan de slag om je taal- en beeldgebruik toegankelijker en meer uitnodigend te maken.

De handreiking Beter bereiken van werkende armen van eind 2022 laat zien hoe gemeenten informatie over werkende armen kunnen verzamelen, waar ze op kunnen letten bij de communicatie met deze groep en geeft tips over het bereiken van werkende armen via werkgevers en andere communicatiekanalen.