Financieringsinstrumenten

Social Impact Bonds (SIB) worden in Nederland steeds vaker ingezet als een alternatief instrument om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken. Een SIB is een financieringsmodel waarbij een gemeente, een private investeerder en een (consortium van) impact onderneming(en) een prestatiecontract afsluiten. Alleen wanneer de gestelde doelen zijn behaald, betaalt de gemeente de investeerder terug. Zo wordt privaat kapitaal ingezet voor een maatschappelijk doel en verschuift het risico van het publieke naar het private domein. Tegelijkertijd biedt het investeerders een kans om maatschappelijke projecten te steunen én rendement te behalen. Voor impact ondernemers heeft een SIB als voordeel dat zij door deze constructie toegang krijgen tot financiering.

In het Verenigd Koninkrijk heeft men al uiteenlopende ervaring met het instrument opgedaan. De eerste SIB van Nederland werd in 2014 in Nederland gesloten door de gemeente Rotterdam, Start Foundation, ABN Amro en Buzinezzclub rond het thema werkloosheid. Momenteel zijn er meer dan tien impact bonds afgesloten in Nederland. Arbeidsintegratie is het meest voorkomende onderwerp waarvoor een SIB wordt ingezet. Mogelijk is een SIB ook op andere thema’s toe te passen zoals bijvoorbeeld energiebesparing of circulaire economie. Bekijk voor meer informatie ook deze factsheet Social Impact Bonds in vogelvlucht (pdf).

Samenwerken: Lange adem en heldere afspraken over impact

Een Social Impact Bond is een complex en kostbaar instrument. Het vraagt vaak jarenlange voorbereiding en bouwen aan vertrouwen. Het is daarom belangrijk om vroegtijdig af te wegen wanneer een SIB kans van slagen heeft. Om dit te kunnen doen werkt de gemeente Rotterdam met een beslisboom om er zeker van te zijn dat een SIB het meest passende instrument is.

Resultaten (impact) van een impact onderneming moeten voor een succesvolle SIB waarneembaar en meetbaar zijn. Die impact is immers een van de argumenten (unique selling points/usp’s) om als gemeente, financier of andere partners zaken te doen met impact ondernemers. Daarom is het belangrijk om:

• Goede prestatieafspraken te maken en hier voldoende tijd voor te nemen
• Realistische afspraken te maken over hetgeen de gemeente (bv. hoeveel mensen uit de participatiewet) en ondernemer (bv. over beschikbaarheid) elkaar kunnen bieden.
• Open te staan voor elkaars werelden

Meer informatie over Social Impact Bonds

• Social Impact Beloond! Ontwerpgericht onderzoek naar instrumenten die
  de impact van sociale mkb-bedrijven zichtbaar maken aan inkopers (pdf) (Hanze Hogeschool, januari 2021)
  Verslag van een project rondom ‘impactmeting’: het in kaart brengen van maatschappelijke waarde die ondernemers creëren wanneer ze mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan werk helpen. Er zijn twee Social Impact Tools ontwikkeld waarmee sociale mkb-bedrijven helpen de effecten van hun bedrijf zichtbaar te maken, waardoor de kans toeneemt dat inkopers producten en diensten afnemen bij deze ondernemingen. Ook is er aandacht voor andere (wettelijke) mogelijkheden voor het stimuleren van inkoop bij sociale mkb-bedrijven.
• Factsheet Social Impact Bonds (pdf) (oktober 2019)
  Platform31 inventariseerde welke lessen er te leren zijn bij het opzetten van een Social Impact Bonds en maakte de factsheet
• Inkopen voor resultaat (september 2019)
  In deze podcast van Impact Podcast NL wordt gesproken over inkopen op basis van resultaten en is er aandacht voor Social Impact Bonds. Glenn van der Burg in gesprek met Ruben Koekoek, mede-oprichter van Social Finance NL, en Carly Relou van Impact Centre Erasmus.
• Lessen van vijf jaar Impact Bonds in Nederland (Social Finance NL)
• Kritische reflectie Social Impact Bonds (Engels)
• Social Impact Bond voor jongvolwassenen (2018, Platform31)

Als eerste provincie in Nederland pioniert de provincie Brabant met een Outcomes Fund, het zogenaamde Brabant Outcomes Fund (BOF). Het BOF focust zich op de regio. Het fonds richt zich op financiële waardering van maatschappelijke impact (sociaal, ecologisch), naast waardering voor economische resultaten (besparingen). Het concept an sich is niet nieuw, eerdere successen werden geboekt in het Verenigd Koninkrijk, Australië, Portugal en India. Uniek bij het BOF is de stem die de doelgroep krijgt in het bepalen van de waarde van het resultaat. Want zij beleven de interventie. En het BOF is niet gericht op de ontwikkeling van nieuwe oplossingen, maar op initiatieven met een bewezen effectieve interventie die aan opschaling toe zijn.

Resultaten van het BOF

In de periode van februari tot juli 2019 zijn de businessplannen met de vijf geselecteerde ondernemers doorontwikkeld tot resultaatcontracten. De ambitie was om tenminste uit te komen op drie contracten. De ondernemers gaan nu aan de slag de afgesproken resultaten te behalen. De provincie deelt al een aantal geleerde lessen:

• Kennis over resultaatfinanciering en meervoudige waardecreatie gegroeid;
• Onderling begrip tussen partijen verbeterd;
• Interesse voor deze vorm van financiering is gegroeid, zowel binnen de eigen provinciale organisatie als bij andere overheidspartijen.

Alle lessen en een uitgebreide toelichting op het BOF zijn opgenomen in het magazine De eerste expeditie van het Brabant Outcomes Fund.

Rikx is een digitaal platform waar sociaal ondernemers hun impactvolle projecten aanbieden. Deze projecten hebben een duidelijke kop en staart zodat de impact achteraf goed gemeten kan worden door stichting Rikx, waarin het platform is ondergebracht. Vervolgens wordt het plan gewaardeerd door een expertteam (bestaande uit lectoren, adviseurs en lokale impact ondernemers). Zij stellen de maatschappelijke waarde vast van ieder project. Stichting Rikx vertaalt deze maatschappelijke waarde in een financiële waarde. Zo kan de impact die de ondernemers maken gekocht worden door bedrijven, filantropische instellingen, gemeenten en burgers. De projecten gaan van start zodra de drempelwaarde (het noodzakelijke bedrag om een project te kunnen starten) van een project is gehaald. Een sociaal ondernemer krijgt het bedrag boven de drempelwaarde pas uitgekeerd op het moment dat het resultaat behaald is. Via het Rikx platform ontstaat er zo een extra investeringsstroom voor sociaal ondernemers met een duidelijke focus op, en gebaseerd op resultaat. Ook wordt op deze manier de focus verlegd van de kosten van het project naar de impact van het project. Doordat niet alleen de kosten, maar ook de waarde van de impact gefinancierd wordt, kunnen ondernemers groeien en innoveren. Tegelijkertijd is dit voor ondernemers ook een stimulans om de kosten zo laag mogelijk te houden en de impact te vergroten.

Resultaten van het Rikx-platform in Rotterdam

Het platform is in eerste instantie opgezet als pilot in de gemeente Rotterdam en richt zich op arbeidsparticipatie. Ook richt het platform zich op het koppelen van lokale projecten aan lokale investeerders. De gemeente Rotterdam heeft geholpen bij de inrichting van het platform. Daarnaast speelt ze een belangrijke rol in het promoten van het systeem. Michiel vertelt: “We zien dat het sociaal ondernemers lukt om mensen met een diploma door te laten stromen naar betaald werk. Deze resultaten zijn voor de gemeente heel belangrijk. Daardoor wisten we: hier moeten we echt mee verder. De maatschappelijke impact wordt door de gemeente nadrukkelijk erkend.” Daarom erkent de gemeente Rotterdam een investering in de projecten op het Rikx-platform ook als invulling van een social return opgave. In Rotterdam loopt het platform al enige tijd en is er al bijna 3 ton geïnvesteerd in impact. Bijna 100 mensen zijn doorgestroomd naar betaald werk, meer dan 100 jongeren hebben diploma’s gehaald, hebben stage gelopen, rijbewijzen gehaald, of zijn omgeschoold.

Lees het artikel Het Rikx-platform maakt impact in Rotterdam betaalbaar

In samenwerking met FNO voert de gemeente Leeuwarden verschillende verkenningen op het gebied van resultaatfinanciering in het gebied Leeuwarden Oost. Leeuwarden Oost is één van de 16 stedelijke vernieuwingsgebieden. Er wordt in het gebied gewerkt vanuit een programmaplan om de leefbaarheid en veiligheid voor bewoners te verbeteren en de kloof met andere wijken te kunnen dichten. Samen met partners, wijkvertegenwoordigers en bewoners wordt ingezet op een goede kwaliteit van leven het versterken van perspectief op leren, werken, wonen en gezondheid. Met name op het gebied van werken wordt er samen met vermogensfonds FNO geëxperimenteerd met resultaatfinanciering. Het doel is enerzijds om financiering van de ‘achterkant’ naar de ‘voorkant’ te krijgen. Op dit moment gaat er vanuit de reguliere budgetten (Wmo, Wlz, Zorgverzekeringswet, Jeugdwet en de Particpatiewet) heel veel geld naar de wijk. Door te experimenteren met resultaatfinanciering hoopt de gemeente meer preventief in de wijk te kunnen investeren. Anderzijds is resultaatfinancieren onderdeel van een grotere duurzame financieringsstrategie voor het gebied. Ambitie in het programmaplan is om voor de uitvoering niet in te zetten op één vorm van financiering, maar te bouwen aan een zelf bedruipende financiële infrastructuur in het gebied.

Resultaten resultaatfinanciering in Leeuwarden Oost

In de praktijk wordt er in het programma nu via drie lijnen ge-experimenteert met resultaatfinanciering.

• De eerste lijn is gericht op baangaranties via een nog te ontwikkelen ervaringslijn
• De tweede lijn richt zich op het wegnemen van drempels naar werk via de maatwerkmethode
• De derde lijn richt zich op wijk- en bewonersbedrijven.

Wil je meer weten over resultaatfinanciering in Leeuwarden Oost? Lees dan het hele artikel: Financiering voor resultaat in gebiedsgerichte aanpak Leeuwarden Oost.