Inkopen met impact

Jaarlijks koopt de Nederlandse overheid samen voor 135 miljard euro in. Dit staat gelijk aan 20 procent van het BNP. Daar liggen kansen voor (decentrale) overheden om werken, diensten en leveringen duurzamer en socialer in te kopen. Én om haar aandeel inkoop bij impact ondernemers te vergroten.

Duurzaam of sociaal inkopen wordt ook wel maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI) genoemd. Dit betekent dat er, naast prijs, wordt gekeken naar de effecten van inkoop op duurzaamheid en inclusie. Door maatschappelijk verantwoord in te kopen, wordt invulling gegeven aan SDG12 ‘Verantwoorde productie en consumptie’. Dit doel gaat over duurzaam beheer en efficiënt gebruik van natuurlijke hulpbronnen. SDG12 is een van de 17 Sustainable Development Goals (SDG) of Global Goals die zijn ondertekend door 193 wereldleiders van de Verenigde Naties in 2015.

Overheid als aanjager

Overheden zijn als inkoper en regelgever een belangrijke partij in het aanjagen van een duurzame of sociale inkoop. Zij kunnen de vraag naar bijvoorbeeld circulaire producten vergroten en afzetmarkt creëren. En overheden kunnen afdwingen dat bedrijven een maatschappelijke prestatie leveren (zoals het aannemen van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt). Om dit te bewerkstelligen zijn er diverse instrumenten beschikbaar. Een overzicht is weergegeven in deze tabel (pdf).

Tips uit de proeftuin sociaal inkopen van de provincie Brabant

  • Voorkom overvragen
    Als inkopende partij kan je de markt uitdagen, maar wees voorzichtig met overvragen.
  • Organiseer een marktconsultatie
    Om meer grip te krijgen op de innovatieve mogelijkheden van de markt, kan een marktconsultatie verrassende inzichten brengen. Door discussie met marktpartijen haal je op wat ondernemers vinden en toets je wat passend is bij de markt.
  • Stel kaders
    Van een aanbestedende dienst wordt verwacht dat zij kaders stellen. Laat echter ruimte voor ondernemers om in te vullen hoe zij de meerwaarde kunnen leveren. Heel simpel gezegd, bepaal dat je een fruitschaal wilt – zonder te benoemen wat voor fruit je wenst. Stel wel randvoorwaarden op waaraan het resultaat moet voldoen. Door van te voren helder te hebben waar op getoetst wordt, wordt een weloverwogen beoordeling makkelijker.

Over de proeftuin: De proeftuin ‘sociaal inkopen’ is een initiatief van de provincie Noord-Brabant in samenwerking met Buy Social. Met deze proeftuin wil de provincie (semi-) publieke organisaties uit Noord-Brabant inspireren en ondersteunen om socialer in te kopen.

Hobbels

Bij aanbestedingen voeren uitvragen op prijs in de praktijk vaak de boventoon. Desondanks is de gedachtegang wel aan het veranderen van focus op prijs naar focus op het creëren van maatschappelijke waarde. Waarom zijn duurzame en sociale inkoop toch nog geen gewoongoed?

  • Onbekendheid met de juridische mogelijkheden
    In ieder geval gaat het gepaard met onbekendheid met de juridische mogelijkheden. Juridisch gezien is er binnen bestaande (Europese) regelgeving heel veel mogelijk maar dit vraagt wel de juiste juridische kennis. De uitdaging ligt vooral in bewustwording over de mogelijkheden.
  • Zorgen om monitoring
    Standaardisering van impactmonitoring: vanwege het ontbreken van een standaard meetinstrument is monitoring juridisch gezien lastig.

Inkoop bij sociale ondernemingen wordt bemoeilijkt door:

  • Verkokering van budgetten
    Daar waar het gaat om inkoop bij impact ondernemingen speelt de complexiteit dat zij vaak aan maatschappelijke vraagstukken werken die verschillende beleidsvelden van de overheid raken. Budgetten zijn vaak verkokerd. Bij de inkoop van een product is het beschikbare budget afkomstig uit één afdeling, terwijl de maatschappelijke meerwaarde bij het doel van een andere afdeling past (bijvoorbeeld de inschakeling van jongeren zonder startkwalificatie). In het ideale plaatje zou die andere afdeling dan moeten meebetalen aan het product, maar dat blijkt in de praktijk niet eenvoudig.
  • Maatschappelijke meerwaarde onderbelicht
    Overheden beoordelen in de meeste gevallen op prijs en kwaliteit. Dit betekent dat de maatschappelijke meerwaarde van impact ondernemers niet wordt meegewogen en maken zij minder kans om een aanbesteding te winnen. De uitdaging ligt in het borgen van een waarde-uitruil.

Meer lezen

Wilt u precies weten het zit met inkoop en waar u de juiste informatie per regeling vindt? Platform31 presenteert diverse mogelijkheden om in te kopen met impact voor u op een rij gezet (pdf).

Zie ook:

  • Catching up: the development of legal frameworks for social entrepreneurship in the Netherlands: Maarten Hogenstijn (Hogeschool van Amsterdam, september 2021)
    In dit artikel wordt de ontwikkeling van het wettelijke raamwerk voor impact ondernemingen in Nederland in kaart gebracht. Nederland is het grootste land in Europa dat nog geen wettelijk raamwerk kent voor impact ondernemers. Dit artikel brengt in beeld waarom zo’n raamwerk wel wenselijk zou zijn. Het laat zien welke stappen al zijn genomen om te komen tot zo’n raamwerk, maar laat ook zien wat de totstandkoming van een effectief wettelijk raamwerk dat recht doet aan het Nederlandse culturele, politieke en ondernemerslandschap bemoeilijkt.
  • Meer impact in zicht (Hanzehogeschool – Claudia van Orden, februari 2021), publicatie (pdf)
    In dit rapport doet de hanzehogeschool verslag van ruim twee jaar onderzoek naar de toepassing van sociale voorwaarden in aanbestedingen in Nederlandse gemeenten. Er wordt uitgediept welke wettelijke mogelijkheden gemeenten hebben onder de Aanbestedingswet 2012. Met name artikel 2.82 biedt ruimte om impact ondernemingen opdrachten te gunnen. Vervolgens worden de uitkomsten van zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoek onder gemeenten gedeeld om te achterhalen in hoeverre en op welke manier zij gebruik maken van de wettelijke mogelijkheden. Ook wordt er een vergelijking gemaakt met de community benefits-methode uit Schotland.
  • Zakboek voor ambtenaren (pdf) (september 2019)
    Zakboek voor gemeenteambtenaren van Social Enterprise om impact ondernemerschap te steunen. Met handige beschrijving van de verschillende rollen die je als gemeente op je kan nemen.
  • Versnelling en verbreding van sociaal ondernemerschap Universiteit Utrecht i.o.v. ministerie van EZK, 2019
    Een onderzoek naar de wenselijkheid van nieuwe juridische kaders waarmee de status van een organisatie als een op sociaal of maatschappelijk belang gerichte onderneming wordt erkend, gefaciliteerd en daar eventueel concrete voordelen aan worden verbonden.

Nieuwsitems/verslagen

Podcast tip

Inkopen voor resultaat
In deze podcast van Impact Podcast NL wordt gesproken over inkopen op basis van resultaten en is er aandacht voor Social Impact Bonds. Glenn van der Burg in gesprek met Ruben Koekoek, mede-oprichter van Social Finance NL, en Carly Relou van Impact Centre Erasmus.

Onderzoek PWC

PWC onderzocht in 2018 hoe het zit met gemeentelijke inkoop bij impact ondernemers. Een aantal feiten uit dit onderzoek:

  • 62% van de gemeenten (n=102) geeft aan bij de inkoop geen rekening te houden met impact ondernemingen
  • Wel geeft 47% van de gemeenten aan dat zij impact ondernemingen ondersteunen via subsidie, advies en ondersteuning in natura.
  • Desondanks laat 41% van de impact ondernemers (n=168) weten dat een gemeente haar producten of diensten afneemt

Lees meer in het volledige onderzoek Prille kansen: de samenwerking tussen sociale ondernemingen en gemeenten in Nederland (pdf).

Adres
  • Bezoekadres: Waldorpstraat 80 (5e verdieping, tegenover station HS), 2521 CD Den Haag
  • Postbus 30833, 2500 GV Den Haag
  • +31 (0)70 302 84 84
  • info@platform31.nl