Inkopen met impact

Jaarlijks kopen gemeenten, provincies en tal van andere grote organisaties voor miljarden in aan werken, diensten en leveringen. Door het inkoopbeleid van overheden, maatschappelijke organisaties of bedrijven zo in te richten dat bedrijven die veel maatschappelijke meerwaarde creëren meer kans maken om een aanbesteding of uitvraag te winnen of gegund te krijgen, kan veel impact gemaakt worden. Ook kun je op deze manier impactondernemerschap stimuleren in jouw gemeente of regio.

Duurzaam of sociaal inkopen wordt ook wel maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI) genoemd. Dit betekent dat er, naast prijs, wordt gekeken naar de effecten van inkoop op duurzaamheid en inclusie. Door maatschappelijk verantwoord in te kopen, wordt invulling gegeven aan SDG12 ‘Verantwoorde productie en consumptie’. Dit doel gaat over duurzaam beheer en efficiënt gebruik van natuurlijke hulpbronnen. SDG12 is een van de 17 Sustainable Development Goals (SDG) of Global Goals die zijn ondertekend door 193 wereldleiders van de Verenigde Naties in 2015.

Gebruik de tool ‘impactvol inkopen’

De werkgroep ‘aanbesteden met impact’ uit de City Deal Impact Ondernemen ontwikkelde verschillende instrumenten die jou als beleidsmaker of inkoper helpen om steeds impactvoller te gaan inkopen. De tool helpt je op weg richting inkoopplatforms, een stevig juridisch kader en beleidsrichtlijnen. Ook beantwoord de tool veel gestelde vragen. Bekijk de tool ‘impactvol inkopen’.

Overheid als aanjager

Overheden zijn als inkoper en regelgever een belangrijke partij in het aanjagen van een duurzame of sociale inkoop. Zij kunnen de vraag naar bijvoorbeeld circulaire producten vergroten en afzetmarkt creëren. En overheden kunnen afdwingen dat bedrijven een maatschappelijke prestatie leveren (zoals het aannemen van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt). Om dit te bewerkstelligen zijn er diverse instrumenten beschikbaar. Een overzicht is weergegeven in deze tabel (pdf).

Verschillende gemeenten hebben de ambitie om concreet binnen een aantal jaar volledig duurzaam en/of circulair in te kopen. Ook het maken van sociale impact door inkoop staat in steeds meer gemeenten hoog op de politieke agenda. In 2022 sloten bijna 60 gemeenten en 4 provincies zich aan bij het Manifest Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen, zie ook de website van Pianoo).

Waar kun je aan werken als organisatie?

  • Zorg dat de kennis bij inkopers up-to-date is. De City Deal Impact Ondernemen ontwikkelde een stappenplan voor inkopers om in te kopen met impact. Hierin worden ook de juridische mogelijkheden en obstakels besproken. Zorg dat vooroordelen over impactondernemers ontkracht worden, maar wees je ook bewust van de vele regels waar inkopers mee te maken hebben.
  • Werf ambassadeurs binnen de organisatie. Inkopen met impact vraagt om een andere manier van werken in vele lagen van de organisatie. Dit krijg je niet alleen voor elkaar. Inkopen met impact moet een gezamenlijke missie worden, niet alleen één van de afdeling economie. Werk vanuit je visie. Maak duidelijk dat impactondernemers nodig zijn om maatschappelijke impact te maken.
  • Maak inspirerende best practices zichtbaar in je organisatie.
  • Creëer ruimte voor innovatie. Onderzoek in teamverband hoe je toch kunt inkopen bij impactondernemers wanneer je vastloopt in (Europese) regelgeving. Verken vervolgens hoe je van deze uitzonderingen (die veel tijd kosten) vaste procedures maakt. Begin klein en eenvoudig (onderhandse aanbestedingen), maar kijk ook vooruit: uiteindelijk wil je (juist) ook impact maken vanuit grotere opdrachten.
  • Organiseer een workshop waarbij inkopers of inkoopadviseurs en impactondernemers elkaar ontmoeten.
  • Blijf in gesprek met de impactondernemers zelf. Waar lopen zij vast in het proces? Hoe kun je die obstakels wegnemen?

Hobbels

Bij aanbestedingen voeren uitvragen op prijs in de praktijk vaak de boventoon. Desondanks is de gedachtegang wel aan het veranderen van focus op prijs naar focus op het creëren van maatschappelijke waarde. Waarom zijn duurzame en sociale inkoop toch nog geen gewoongoed?

  • Onbekendheid met de juridische mogelijkheden
    In ieder geval gaat het gepaard met onbekendheid met de juridische mogelijkheden. Juridisch gezien is er binnen bestaande (Europese) regelgeving heel veel mogelijk maar dit vraagt wel de juiste juridische kennis. De uitdaging ligt vooral in bewustwording over de mogelijkheden. In het inkoopproces stond jarenlang ‘eerlijke concurrentie’ centraal. Prijs,
    kwaliteit en snelheid zijn voor inkopers leidend. Ook veel landelijke en Europese regelgeving is op deze principes gefundeerd. Hoewel er binnen de bestaande regelgeving steeds meer mogelijk is, vraagt dit ook om een andere manier van werken in organisaties. Inkopers moeten op een andere manier gaan denken en werken.
  • Zorgen om monitoring
    Standaardisering van impactmonitoring: vanwege het ontbreken van een standaard meetinstrument is monitoring juridisch gezien lastig.
  • Versnippering in de organisatie
    Inkoop is vaak versnipperd georganiseerd binnen de organisatie. Interne opdrachtgevers zijn meestal niet dezelfde mensen als de mensen die zich bezighouden met maatschappelijke impact. Soms zie je dat de inkoper wel wil, maar dat de opdrachtgever in de organisatie niet mee gaat. Je moet dus heel veel verschillende afdelingen en functies meenemen bij het toepassen van beleid.

Inkoop bij sociale ondernemingen wordt bemoeilijkt door:

  • Onvindbaarheid impact ondernemers
    Inkopers weten impactondernemers niet te vinden of impactondernemers weten de gemeentelijke of provinciale uitvraag niet te vinden. Er zijn steeds meer inkoopplatformen, maar niet alle inkopers weten deze te vinden.
  • Grote uitvragen
    De uitvragen die uitgezet worden zijn te groot voor impactondernemers om op in te schrijven.
  • Verkokering van budgetten
    Daar waar het gaat om inkoop bij impact ondernemingen speelt de complexiteit dat zij vaak aan maatschappelijke vraagstukken werken die verschillende beleidsvelden van de overheid raken. Budgetten zijn vaak verkokerd. Bij de inkoop van een product is het beschikbare budget afkomstig uit één afdeling, terwijl de maatschappelijke meerwaarde bij het doel van een andere afdeling past (bijvoorbeeld de inschakeling van jongeren zonder startkwalificatie). In het ideale plaatje zou die andere afdeling dan moeten meebetalen aan het product, maar dat blijkt in de praktijk niet eenvoudig.
  • Maatschappelijke meerwaarde onderbelicht
    Overheden beoordelen in de meeste gevallen op prijs en kwaliteit. Dit betekent dat de maatschappelijke meerwaarde van impact ondernemers niet wordt meegewogen en maken zij minder kans om een aanbesteding te winnen. De uitdaging ligt in het borgen van een waarde-uitruil.

Meer lezen

Wilt u precies weten het zit met inkoop en waar u de juiste informatie per regeling vindt? Platform31 presenteert diverse mogelijkheden om in te kopen met impact voor u op een rij gezet (pdf).

Zie ook:

  • Catching up: the development of legal frameworks for social entrepreneurship in the Netherlands: Maarten Hogenstijn (Hogeschool van Amsterdam, september 2021)
    In dit artikel wordt de ontwikkeling van het wettelijke raamwerk voor impact ondernemingen in Nederland in kaart gebracht. Nederland is het grootste land in Europa dat nog geen wettelijk raamwerk kent voor impact ondernemers. Dit artikel brengt in beeld waarom zo’n raamwerk wel wenselijk zou zijn. Het laat zien welke stappen al zijn genomen om te komen tot zo’n raamwerk, maar laat ook zien wat de totstandkoming van een effectief wettelijk raamwerk dat recht doet aan het Nederlandse culturele, politieke en ondernemerslandschap bemoeilijkt.
  • Meer impact in zicht (Hanzehogeschool – Claudia van Orden, februari 2021), publicatie (pdf)
    In dit rapport doet de hanzehogeschool verslag van ruim twee jaar onderzoek naar de toepassing van sociale voorwaarden in aanbestedingen in Nederlandse gemeenten. Er wordt uitgediept welke wettelijke mogelijkheden gemeenten hebben onder de Aanbestedingswet 2012. Met name artikel 2.82 biedt ruimte om impact ondernemingen opdrachten te gunnen. Vervolgens worden de uitkomsten van zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoek onder gemeenten gedeeld om te achterhalen in hoeverre en op welke manier zij gebruik maken van de wettelijke mogelijkheden. Ook wordt er een vergelijking gemaakt met de community benefits-methode uit Schotland.
  • Zakboek voor ambtenaren (pdf) (september 2019)
    Zakboek voor gemeenteambtenaren van Social Enterprise om impact ondernemerschap te steunen. Met handige beschrijving van de verschillende rollen die je als gemeente op je kan nemen.
  • Versnelling en verbreding van sociaal ondernemerschap Universiteit Utrecht i.o.v. ministerie van EZK, 2019
    Een onderzoek naar de wenselijkheid van nieuwe juridische kaders waarmee de status van een organisatie als een op sociaal of maatschappelijk belang gerichte onderneming wordt erkend, gefaciliteerd en daar eventueel concrete voordelen aan worden verbonden.

Nieuwsitems/verslagen

Podcast tip

Inkopen voor resultaat
In deze podcast van Impact Podcast NL wordt gesproken over inkopen op basis van resultaten en is er aandacht voor Social Impact Bonds. Glenn van der Burg in gesprek met Ruben Koekoek, mede-oprichter van Social Finance NL, en Carly Relou van Impact Centre Erasmus.

Onderzoek PWC

PWC onderzocht in 2018 hoe het zit met gemeentelijke inkoop bij impact ondernemers. Een aantal feiten uit dit onderzoek:

  • 62% van de gemeenten (n=102) geeft aan bij de inkoop geen rekening te houden met impact ondernemingen
  • Wel geeft 47% van de gemeenten aan dat zij impact ondernemingen ondersteunen via subsidie, advies en ondersteuning in natura.
  • Desondanks laat 41% van de impact ondernemers (n=168) weten dat een gemeente haar producten of diensten afneemt

Lees meer in het volledige onderzoek Prille kansen: de samenwerking tussen sociale ondernemingen en gemeenten in Nederland (pdf).