Hernieuwde aandacht voor kwetsbare wijken

Vanaf 2018 begint het tij voorzichtig te keren: verschillende gemeenten herontdekken de brede wijkaanpak en het wijkgericht werken. Ook bij het Rijk en de corporaties groeit langzaam de aandacht voor kwetsbare wijken. De toenemende druk op specifieke wijken wordt steeds breder herkend. Door extramuralisering, het scheiden van wonen en zorg en het passend toewijzen van sociale huurwoningen ontstaan concentraties van kwetsbare mensen en spoedzoekers in buurten met goedkope woningen. Buurten met een kwetsbare leefbaarheidssituatie vormen een voedingsbodem voor criminele netwerken. Niet alleen omdat kwetsbare personen vatbaar zijn voor criminaliteit, maar ook omdat het voor criminele organisaties aantrekkelijk is om zich te vestigen in buurten met minder sociale draagkracht en weerbaarheid. Daarbij zorgt toenemende (culturele) diversiteit in sommige stadswijken voor minder sociale binding en vertrouwen, terwijl dit op andere plekken juist een positieve uitwerking heeft.

Dat de wijk terugkeert in de schijnwerpers wordt duidelijk in oktober 2018 tijdens het landelijke congres ‘Vooruit met de wijk!’ dat Platform31 samen met de gemeente Groningen, het G40-stedennetwerk, het ministerie van BZK en LSA Bewoners organiseert. Met bijna 300 bezoekers en een goed bekeken livestream is de belangstelling overweldigend. De oogst van het congres is gebundeld in het magazine Vooruit met de wijk! (2019). Het Rijk kijkt sinds 2018 ook weer voorzichtig naar de wijk als het schaalniveau waarop bijvoorbeeld de transitie naar aardgasvrij moet worden gerealiseerd (neem bijvoorbeeld het Programma Aardgasvrije Wijken ) en waar ondermijnende criminaliteit moet worden aangepakt (denk aan het Programma Weerbaar Bestuur uit 2018 en het in 2019 gestarte Ondermijningsfonds).

In tal van lokale coalitieakkoorden (2018-2022) wordt de ambitie opgenomen om te werken aan een ‘ongedeelde stad’ met ‘inclusieve wijken’. Onder andere Amsterdam, Groningen en Arnhem wijzen in deze collegeperiode wijken aan waar geïnvesteerd wordt in een gebiedsgerichte aanpak. Een samenspel van economische, beleidsmatige en maatschappelijke ontwikkelingen lijkt hieraan bij te dragen. Ontwikkelingen waarop ook is gewezen in studies van onder andere de WRR, het SCP en het PBL. Bovendien staan veel steden voor een verstedelijkings- en verdichtingsopgave, die deels beslag krijgt in bestaande wijken. In de grote steden dreigt bovendien een suburbanisatie van armoede, waardoor de kloof tussen de welvarende binnensteden en de buitenwijken verder groeit.

Ook het Rijk meldt zich weer voorzichtig. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) kondigt in 2019 in een interbestuurlijke verkenning aan van ‘nut, noodzaak en mogelijkheden’ van meerjarige rijksinzet. Voor 16 stedelijke vernieuwingsgebieden wordt een integrale analyse van de opgaven in het gebied gemaakt. Daarnaast worden de maatschappelijke kosten en baten van een integrale aanpak van de leefbaarheid en veiligheid in deze gebieden gemaakt, inclusief een mogelijke rijksinzet. Ook wordt een start gemaakt met de opzet van een kennisnetwerk waarbinnen bestaande kennis, werkwijzen en informatie voor gemeenten op een toegankelijke wijze beschikbaar komen.

Lobby en opbouw naar een nationaal programma

Tijdens de coronacrisis (2020-2022) blijkt dat de meest kwetsbare gebieden zwaar worden getroffen. In gebieden met huishoudens die te maken hebben met een opeenstapeling van problemen, zoals armoede, werkloosheid en onderwijsachterstanden, is sprake van een exponentiële toename van deze problematiek. Burgemeesters van 15 gemeenten roepen daarom in juni 2020 het kabinet op om versneld en intensiever te gaan investeren in de kwetsbare stedelijke vernieuwingsgebieden, om zo verdere tweedeling en kansenongelijkheid te voorkomen. In mei 2021 volgt tijdens de onderhandelingen voor het nieuwe regeerakkoord een tweede manifest van de burgemeesters, ondertekend door verschillende grote maatschappelijke organisaties. Aan de onderhandelaars wordt gevraagd om een Nationaal Herstel- en Perspectiefprogramma Leefbaarheid en Veiligheid in het regeerakkoord op te nemen, om zo de kloof tussen de meest kwetsbare gebieden en andere gebieden te dichten.