Nieuwe aandacht voor de wijk

Leefbaarheid onder druk

De genoemde stelselwijzigingen hebben echter direct en indirect effect op het leefklimaat van wijken met goedkope woningen. Zo treffen de scheiding van wonen en zorg, de instroom van cliënten uit de maatschappelijke opvang en de ggz en de toewijzing van woningen aan statushouders, deze wijken relatief hard. Door de instroom van kwetsbare mensen groeit de druk op de sociale infrastructuur, terwijl op het terrein van samenlevingsopbouw fors gesaneerd is. De invoering van (sociale) wijkteams, opgezet in het kader van de decentralisaties in het sociale domein, kwam lange tijd moeizaam van de grond. Mede ingegeven door het beroep op de ‘participatiesamenleving’ in de troonrede van 2013, was veel hoop gevestigd op het initiatief van bewoners. Talrijke bottom-up initiatieven kwamen tot bloei, maar een brede leefbaarheidsimpuls bleef uit. Vanaf 2012 groeit de kloof tussen gebieden met een (ruim) voldoende leefbaarheid en gebieden waar de leefbaarheid achterblijft.

Herontdekking van het wijkperspectief

Vanaf 2017 maken opeenvolgende onderzoeken duidelijk dat de grenzen van het incasseringsvermogen van wijken in zicht komen wanneer concentraties van kansarme groepen verder toenemen. Het leefklimaat in kwetsbare wijken vraagt doorlopend om beleidsaandacht. . Verschillende steden richten hun vizier opnieuw op het vitaal maken en houden van kwetsbare wijken. In tal van coalitieakkoorden is de ambitie opgenomen om te werken aan een ‘ongedeelde stad’ met ‘inclusieve wijken’. Onder andere Amsterdam, Groningen en Arnhem wijzen in de collegeperiode 2018-2022 wijken of gebieden aan waar geïnvesteerd wordt in een gebiedsgerichte aanpak.

De hernieuwde lokale beleidsaandacht is niet alleen ingegeven door de achteruitgang van de leefbaarheid; er komen ook allerlei nieuwe vraagstukken op de bestaande wijken af. Denk aan de verstedelijkings- en verdichtingsopgave, het accommoderen van vergrijzing (langer thuis wonen, eenzaamheid), de extramuralisering (uitstroom Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang) en collectieve gezondheidsaanpakken. Maar ook aan de verduurzamingsopgave in al haar facetten: de warmtetransitie (wijkgericht van het aardgas af, zoals in het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie), energiebesparing in de gebouwde omgeving, klimaatadaptatie en de transitie naar een circulaire economie. En ook op het terrein van veiligheid en de aanpak van ondermijnende criminaliteit komt de wijk steeds vaker in beeld als schaalniveau om in te grijpen.

Met het manifest ‘Dicht de kloof!’ vragen de burgemeesters van 15 grote steden in de zomer van 2021 aandacht voor de opstapeling van problemen in de meest kwetsbare gebieden van Nederland. Om de ongelijkheid tussen buurten terug te dringen, is volgens de burgemeesters actie nodig. In het coalitieakkoord van Rutte IV honoreert het rijk begin 2022 de roep om beleid voor de kwetsbare wijken door een domeinoverstijgende wijkaanpak aan te kondigen. In juli 2022 lanceert het Rijk het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV). In dit programma werken de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), Justitie en Veiligheid (JenV), Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) samen aan een integrale gebiedsgerichte aanpak. De centrale doelstelling van het programma is om de leefbaarheid en veiligheid van de meest kwetsbare gebieden in Nederland in 15 tot 20 jaar tijd op orde te brengen en het perspectief van de bewoners te verbeteren.