Voorgeschiedenis

Stedelijke vernieuwing tot op heden

Al decennia sleutelen we aan de stad, maar pas de laatste twintig jaar spreken we van stedelijke vernieuwing. Onder die vlag is een langlopend beleidsprogramma gevoerd, aangejaagd door subsidies van het Rijk, ingevuld door gemeenten en gevoed door investeringen van woningcorporaties en andere marktpartijen.

Veel energie is gestoken in de ruimtelijke vernieuwing van kwetsbare wijken en de daarmee verbonden maatschappelijke en economische thema’s. In 1994 vormde het Grotestedenbeleid een van de speerpunten van het eerste kabinet Kok.

Aanvankelijk richtte het beleid zich vooral op fysieke maatregelen in de vier grote steden, maar gaandeweg werden middelgrote steden toegevoegd. Ook werd de focus verbreed naar sociale en economische maatregelen. Sinds 2000 verstrekte de Rijksoverheid in drie periodes van vijf jaar ter stimulering en ondersteuning een budget aan gemeenten: het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV). Omdat de aanpak onvoldoende op stoom kwam, lanceerde minister Kamp van VROM in 2003 de 56-wijkenaanpak, waarmee een vertaling werd gemaakt van programmasturing in het ISV naar ondersteuning van de lokale uitvoering.

Adviezen van de WRR (2005) en de VROM-raad (2006) vestigden vervolgens aandacht op de vraag hoe de stedelijke vernieuwing (sloop en nieuwbouw) ertoe kan bijdragen dat ook de zittende bevolking een duw in de rug krijgt. Begrippen als sociale bindingskracht en de sociale stijging deden hun intrede in het beleidsdiscours.

In 2007 sluit het kabinet hierbij aan met het Actieplan Krachtwijken: veertig wijken in achttien steden moesten binnen tien jaar omgevormd worden tot ‘prachtwijken’. In het regeerakkoord stelde Balkenende IV hiervoor tot 2012 € 1 miljard beschikbaar. Ook werd een bijdrage van de corporatiesector verwacht van € 750 miljoen per jaar.

Naast het vervangen van huur- door koopwoningen, het verbeteren van de publieke ruimte en het creëren van multifunctionele wijkcentra, zijn het stimuleren van wooncarrières en sociale stijging, het betrekken van bewoners bij het beheer van de wijk en hulpverlening aan huishoudens met problemen belangrijke ingrediënten van het 40-wijkenbeleid.

De financiële ambities van de Krachtwijkenaanpak zijn echter niet ingelost. Tot 2012 kregen de veertig aandachtswijken extra geld – het grootste deel ingebracht door een extra heffing voor woningcorporaties, die in 2011 is afgeschaft na bezwaren vanuit Europa. Het kabinet Rutte I stelt vanaf 2012 geen extra middelen meer beschikbaar voor de aandachtswijken.

Sindsdien beperkt de overheid zich tot een kennis- en partnerfunctie voor de wijkenaanpak. Met de beëindiging van het ISV is deze rol verder versterkt. Uit de evaluaties van het Grotestedenbeleid (GSB) en het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) blijkt dat er veel is bereikt. Maar hoe kunnen we nu en in de toekomst het leefklimaat in stadswijken op peil houden?

Op zoek naar nieuwe perspectieven voor de wijkaanpak

Het initiatief ligt nu bij de steden, die volop zoeken naar nieuwe wegen om het leefklimaat in kwetsbare wijken op peil te houden. Veel gemeenten zetten in op wijkgerichte sociale aanpakken, waarbij veel verwacht wordt van eigen initiatief, actief burgerschap en sociaal ondernemerschap. Het Platform31-programma ‘Ecologie van de Stedelijke Vernieuwing’ (2014-2016) laat zien dat kleinschalige bottom-up projecten weliswaar vaak sociale waarde genereren, maar dat die door gevestigde partijen als gemeenten, woningcorporaties en projectontwikkelaars beperkt wordt gezien.

Samen met steden die deelnemen aan dit programma, zoekt Platform31 naar nieuwe en vernieuwende werkwijzen, samenwerkings- en financieringsvormen voor de aanpak van Nederlandse aandachtswijken. Met de veranderde beleidscontext zijn de steden actief op zoek naar vruchtbare aanpakken om hun stadswijken vitaal te maken en te houden. Doel van dit programma is om nieuwe oplossingsrichtingen, samenwerkings- en financieringsmodellen te identificeren voor stedelijke opgaven nu en in de toekomst. Tevens worden tijdens het project de mogelijkheden onderzocht om tot een City Deal te komen.