Praktijkvoorbeelden

Voor een goed functionerend mensenrechten-proof woonwagenbeleid is het nodig om de sociaal-fysieke en bestuurlijk-organisatorische basis op orde te brengen.

De fysieke basis op orde (kwaliteit leefomgeving, beheer en onderhoud)

De kwaliteit van de fysieke woon- en leefomgeving is een belangrijke basis in het lokale woonbeleid, zo ook in het woonwagenbeleid. We hebben verschillende voorbeelden gezien van gemeenten en corporaties die zelf aangaven dat zij hierin de afgelopen jaren tekort zijn geschoten. Het gaat om onvoldoende en gebrekkig onderhoud aan huurwoonwagens, huurstandplaatsen en de openbare ruimte op woonwagenlocaties. Ook is op sommige locaties, in een context van gebrekkig toezicht en beleid door gemeenten, illegale bebouwing verrezen. ‘’Je ziet dat mensen zelf hebben aangebouwd, om er toch het woonwagengevoel aan te geven’’, aldus Jan Rouwkema (bewoner/beheerder de Kring, Groningen).

Voor de benodigde verbeterslag zijn verschillende partijen aan zet. Het beleidskader vraagt van gemeenten om hun verantwoordelijkheid te nemen voor het beheer van de openbare ruimte en voor het toezien op naleving van bouwregelgeving, net zoals zij dat in reguliere wijken doen. Corporaties wordt gevraagd zich te houden aan hun verplichtingen met betrekking tot fysiek beheer van hun eigen vastgoed en directe woonomgeving. Bewoners hebben zelf ook een verantwoordelijkheid, namelijk het netjes houden en omgaan met hun leefomgeving en het naleven van gemeentelijke wet- en regelgeving.

De sociaaleconomische basis op orde (contact, actieve betrokkenheid, en sociale problematiek)

Contact, actieve betrokkenheid en wederzijds vertrouwen zouden altijd de basis moeten zijn voor beleid. Voor het maken van goed lokaal beleid is het essentieel om met elkaar in gesprek te komen en elkaars behoeften en standpunten te kennen. Op verschillende plekken investeren zowel gemeenten als bewoners in een blijvende overlegstructuur. Bewoners worden betrokken en zetten zich op hun beurt actief in.

In verschillende gemeenten, waaronder Apeldoorn, zagen we hoe de gemeente de relatie met de woonwagengemeenschap heeft aangehaald. Tijdens een locatiebezoek gaf een vertegenwoordiger van de lokale woonwagengemeenschap aan de afgelopen jaren een positieve ontwikkeling in de relatie met de gemeente te zien. Zo komen de ontmoetingen en gesprekken op gang. Dit is een goede opstap voor het versterken van de onderlinge vertrouwensrelaties en een goede basis voor het nieuwe beleid.

In gesprekken met woonwagenbewoners ontstaat ruimte voor uiteenlopende wensen, behoeften en hulpvragen betreffende sociale problematiek; gezondheid, schoolverzuim, laaggeletterdheid, werkloosheid, veiligheid en ondermijning. Gemeenten hebben een verantwoordelijkheid voor deze sociale problematiek. Die zorgplicht pak je op met sociale professionals door maatwerk te bieden. In Groningen is door de gemeente bijvoorbeeld een overlegstructuur gevormd met stakeholders uit de omgeving. Er is periodiek overleg met onder meer de GGD, de basisschool, lokale sportverenigingen en andere maatschappelijke partners. Deze groep heeft de aanpak van de sociale problematiek tegen het licht gehouden en aangescherpt.

Wat we overigens ook zien is dat woonwagenbewoners een leefstijl hebben waarin ze voor elkaar zorgen. Het samenleven in familieverband is onderdeel van de cultuur van woonwagenbewoners. ‘’En de sociale controle is heel hoog. We letten op elkaar en helpen elkaar als iemand in de problemen zit”, aldus Rouwkema.

De bestuurlijk-organisatorische basis op orde (bezieling, bemensing en beleid)

Het beleidskader stelt dat gemeenten de regie moeten voeren en het mensenrechten-proof woonwagenbeleid een vaste plek moeten geven in het lokale volkshuisvestelijk beleid. Voor de invulling van deze maatschappelijke rol wordt van gemeenten verwacht dat ze betrokken zijn, weer meer zelf doen en daarom de eigen organisatie op orde brengen. Uit verschillende praktijkvoorbeelden blijkt dat veel gemeenten zich inspannen om te zorgen dat het nieuwe beleid landt binnen de gemeentelijke organisatie. Het zorgt voor draagvlak als een wethouder zich verantwoordelijk maakt, een positieve boodschap uitdraagt en betrokken is bij het beleid. “Diversiteit in woonvormen geeft kleur en maakt een stad leuker. Het geeft ons als samenleving rijkdom en dat moeten we koesteren.”, zegt de bevlogen Groningse wethouder Roeland van der Schaaf. Hij gaat bijvoorbeeld graag het gesprek aan met woonwagenbewoners en zorgt dat het onderwerp goed vertakt is binnen de eigen organisatie: ‘’Door naar de locaties toe te gaan en te praten met de doelgroep is er bij mij een gevoel ontstaan. Ik nodig en draag uit dat er in Groningen aandacht is voor deze doelgroep en ruimte voor hun bijzondere woonvorm.”

Een bijzondere aanpak met een lange traditie, al van voor het beleidskader, komt uit Groningen. Gemeente Groningen heeft Bureau Woonwagenzaken in 2000 opgericht. Toentertijd was het doel om fysiek, vergunning technisch en sociaal de basis op woonwagenlocaties op orde te brengen. Het Bureau is later overgegaan in afdeling ‘Bijzondere Woonvormen’, een aparte gemeentelijke afdeling in de stad die zich bezighoudt met allerlei woonvormen zoals tiny houses, stadsnomaden, recreatiewoningen, woonboten en dus ook woonwagens. Het team Bijzondere Woonvormen bestaat uit een inhoudelijk specialist, projectsecretaris en twee beheerders (die ook op de locatie wonen). Ze onderhouden een goede relatie met de bewoners. En dat werpt zijn vruchten af, vindt ook wethouder Roeland van der Schaaf. ‘’We hebben het goed georganiseerd en dat biedt helderheid, het is goed vertakt in de organisatie. Het staat en valt met de betrokkenheid van medewerkers.’’, aldus wethouder van der Schaaf.

’Fysiek’ en ‘sociaal’ verweven: de basis op orde

Hoewel het beleidskader zich strikt richt op de fysieke kant van het wonen in woonwagens, valt op dat gemeenten die echt grote slagen hebben gemaakt, inzetten op een verweven aanpak van fysiek en sociaal. Op veel woonwagenlocaties zijn, tegen de achtergrond van relatief afwezige en nalatige overheden, verschillende soorten achterstanden en onrechtvaardigheden ontstaan. Dit werkt niet alleen door in de kwaliteit van de leefomgeving, maar ook in de sociaaleconomische positie van de bewoners en in het contact en vertrouwen tussen bewoners en instanties. Om die reden kiezen veel gemeenten voor een aanpak die recht doet aan deze verschillende vraagstukken. Daardoor kunnen de achterstanden die de afgelopen jaren zijn ontstaan, worden ingehaald. Om deze basis op orde te brengen is een actieve inzet en onderling vertrouwen nodig tussen gemeenten, woningcorporaties en bewoners.

Uit verschillende voorbeelden blijkt hoe een fysieke aanpak op woonwagenlocaties verweven is met de sociale aanpak. Denk bijvoorbeeld aan Beukbergen in Zeist. Zo’n tien jaar geleden is de gemeente Zeist gestart met grootschalige herinrichting van woonwagenlocatie Beukbergen, die met 220 standplaatsen de grootste is in Europa. Samen met de bewoners en woningcorporaties is de gemeente aan de slag gegaan om het gebied te herinrichten. De fysieke aanpak heeft een interessant relationeel resultaat opgeleverd, zo blijkt ook uit onderzoek van RIGO. Door de intensieve fysieke renovatie zijn de banden en contacten tussen bewoners van Beukbergen en betrokken organisaties aangehaald. De verweven aanpak, met de fysieke herinrichting en hecht onderling contact met wederkerig vertrouwen, is essentieel gebleken voor het succes van een praktische toepassing van mensenrechten-proof woonwagenbeleid.