3.4 De zeggingskracht van prognoses

Prognoses zijn cruciaal voor beleidsmakers, omdat zij houvast bieden voor het anticiperen op de toekomst. Zo is het moeilijk voorstelbaar om beleid te maken over wonen of de arbeidsmarkt zonder rekening te houden met de toekomstige ontwikkeling van de bevolking. Anderzijds zijn bevolkingsprognoses ook van invloed op het imago van een regio en op het vertrouwen dat (potentiële) inwoners, ondernemers en investeerders hebben in de regionale toekomstbestendigheid. De voorspellingen hebben dus de eigenschap dat ze de (waarschijnlijke) toekomstige werkelijkheid niet alleen weergeven, maar ook beïnvloeden.

De geschiedenis leert echter dat de werkelijkheid zich lastig laat voorspellen, omdat simpelweg niet alle toekomstige ontwikkelingen kunnen worden voorzien. Dit illustreren we aan de hand van een aantal voorbeelden. Ten eerste laat een verandering in de tijdgeest zich lastig voorspellen. In de jaren zestig, de nadagen van de ‘babyboom’, werd voorspeld dat de Nederlandse bevolking in het jaar 2000 boven de 20 miljoen inwoners zou uitkomen. Inmiddels weten we dat de daadwerkelijke groei fors lager is uitgevallen. Tijdens deze geboortegolf werd de daling van het vruchtbaarheidscijfer, die halverwege de jaren ‘70 zou inzetten, niet voorzien.

Ook migratie is lastig te voorspellen. Het proces van Europese integratie heeft geleid tot de komst van meer arbeiders uit Midden- en Oost-Europese landen. In 2007 bleek dat uit deze landen 200.000 tot 300.000 werknemers naar Nederland waren gekomen, in plaats van de voorspelde 18.000. Daarnaast kan immigratie aanzienlijk toenemen als gevolg van instabiele of conflictueuze situaties in het buitenland, zoals de migratiestroom vanuit het Midden-Oosten in 2015 heeft aangetoond. Deze ontwikkeling kan zeker op provinciaal of regionaal niveau leiden tot een flinke afwijking van de prognoses. Zo was de verwachting in 2008 dat de bevolking in Limburg tot 2040 zou dalen met 80.000 inwoners. De huidige prognose is echter dat de bevolking slechts gaat dalen met 30.000 inwoners. De uitstroom van Limburgers naar de rest van het land zal waarschijnlijk niet afnemen, maar de toenemende instroom van Oost-Europese arbeidsmigranten en asielzoekers is groter dan verwacht. Onvoorziene migratie leidt er voor Limburg dus toe dat de bevolking minder hard daalt dan van tevoren voorspeld.

Ook in de komende decennia zullen we rekening moeten houden met tal van onzekerheden. Het is bijvoorbeeld nog onbekend in hoeverre de aardbevingen in Groningen van invloed zijn op de bevolkingsontwikkeling in die regio. Uit onderzoek van het Sociaal Planbureau Groningen blijkt al dat de tevredenheid van de woonomgeving sterk is gedaald als gevolg van aardbevingen in het gebied. Eén op de drie Groningers in het bevingsgebied geven aan (misschien) te willen verhuizen. Technologische ontwikkelingen kunnen bovendien een steeds grotere invloed krijgen op bevolkingsontwikkeling. De steeds verder gaande digitalisering leidt er al toe dat ‘locaties’ er minder toe doen. Werken, leren en zaken doen kan ook vanuit huis. Onbekend is nog wat de invloed van verdere technologische ontwikkelingen zal zijn. Welke invloed zal de zelfrijdende auto hebben voor onze perceptie van afstand? Winnen grensregio’s daarmee aan aantrekkingskracht?

Ook het onderzoek Verkenning Bevolking 2050 (NIDI, CBS, SCP, PBL, CPB en RIVM, 2019), een studie naar de gevolgen van veranderingen in de omvang en samenstelling van de Nederlandse bevolking, geeft aan dat er veel onzekere factoren zijn die regionale bevolkingsontwikkeling zullen beïnvloeden. Zo noemen de auteurs dat onzeker is in welke mate stedelijke gebieden aantrekkelijk blijven voor migranten, jongeren en gezinnen. Zal er een sterkere voorkeur ontstaan voor wonen in het groen en wordt woon-werkafstand minder relevant? Gaan mensen wonen waar werk is of waar woningen zijn? En wat is de invloed van huizenprijzen op verhuisgedrag?

Het maakt vooral het op lange termijn kijken ingewikkeld. Jouke van Dijk, hoogleraar regionale economie aan de RUG, relativeert de waarde van voorspellingen: ‘’Eigenlijk kun je geen voorspellingen doen voor de periode na 2025. Het blijft koffiedik kijken.’’