Samenwerken aan duurzaam dorpshuis geeft krimpgebied energie

Noordwelle is een dorp op het Zeeuwse Schouwen-Duiveland met een lange traditie. In de 15e eeuw werd het door Spanjaarden belegerd en de jaarlijkse rit van trekpaarden naar de zee is bepalend voor de lokale identiteit. Als gevolg van vergrijzing en ontgroening staan echter veel voorzieningen in het dorp onder druk. Recent sloot de school, hetgeen door de 350 inwoners als een groot verlies werd ervaren. Tegelijkertijd ontstond bij een groep bewoners de behoefte het heft in eigen hand te nemen. Daarbij richtten ze zich specifiek op het dorpshuis. Sinds 2008 wordt dit pand, in bezit van woningcorporatie Zeeuwland, door actieve dorpelingen geëxploiteerd. Idee was dat zij ook het beheer en op termijn zelfs het eigendom kunnen overnemen. Dit stimuleert betrokkenheid van bewoners en versterkt de lokale sociale cohesie, waardoor het bijdraagt aan behoud van de leefbaarheid van het dorp in het proces van krimp.

Van tekort naar duurzaam en toekomstbestendig

Zeeuwland en de gemeente stonden positief tegenover dit voorstel. Vanaf het begin was echter duidelijk dat de bewoners het dorpshuis niet onder de huidige omstandigheden zouden overnemen omdat er al jaren een aanzienlijk exploitatietekort bestond. De continuïteit van de subsidie waarmee dit gedekt werd, was ook verre van zeker waardoor het plan werd bedacht om via energiezuinige maatregelen het gat te dichten. Zo zou het dorpshuis op meerdere vlakken duurzaam en toekomstbestendig worden.

Routekaart

Dit voorstel diende Zeeuwland in 2013 bij Platform31 in voor de tweede ronde experimenten bevolkingsdaling. Uit 36 voorstellen werd onder andere het duurzame dorpshuis in Noordwelle gekozen. Voor uitvoering van het experiment stelden de initiatiefnemers een routekaart vast die het proces in duidelijke stappen en tijdsbestek beschreef. In de eerste fase van het project werden de feitelijke energiebesparende ingrepen uitgedacht. Keuze viel op het isoleren en verbouwen van het dorpshuis, waarbij op het dak zonnepanelen zouden worden aangebracht die het gebouw van stroom voorzien. Dit genoot het meeste draagvlak, maar de wensen kwamen met een aanzienlijke begroting die het onderhoudsbudget van Zeeuwland te boven ging. Door inzet van vrijwilligers bij de renovatie wist het dorp echter kosten te besparen en tevens een aanvullende subsidie van het Oranjefonds te vergaren.

Beheervorm

Vervolgens werd gekeken naar de bijpassende beheervorm. Een energiecoöperatie om het pand te exploiteren en zelfs over te nemen, bleek niet noodzakelijk. De extra taak zou volgens het haalbaarheidsonderzoek binnen de statuten van de bestaande Stichting Dorpsgemeenschap Noordwelle kunnen worden geschaard. Van de verschillende scenario’s die voor overname werden ontwikkeld, kreeg de vorm waarin de stichting alleen de opstal bezit en de corporatie de grond behoud, de voorkeur van de verschillende partijen. Zo zal slechts een klein exploitatietekort overblijven, waarvoor het iets verhogen van de contributie voor bewoners volstaat.

Energie voor elektrische auto

Na een aantal maanden hard werken, kon het vernieuwde dorpshuis in Noordwelle op 11 april 2015 feestelijk worden geopend. In de eerste zes maanden daarna werd al zoveel stroom opgewekt dat men met gemak de energierekening kan betalen. Dit leidde bij de initiatiefnemers tot het idee om bij dorpshuis een elektrische auto neer te zetten die oudere bewoners zonder eigen vervoer kunnen gebruiken om voorzieningen in de regio te bezoeken. Via sponsoring zijn de noodzakelijke middelen voor de aanschaf van de auto intussen vergaard. Waar het in eerste instantie de bedoeling was dat vrijwilligers het vervoer zouden verzorgen, zoekt de dorpsgemeenschap nu naar een andere exploitatiewijze.

Loslaten en houvast geven

In een afsluitende rapportage hebben de betrokkenen bij het verduurzamen van het dorpshuis in Noordwelle hun ervaringen beschreven en reflecteren ze op het proces. Zo kunnen andere dorpen in krimp- en anticipeergebieden van hen leren. De belangrijkste les van het experiment is dat ruimte geven aan burgerinitiatief nieuw perspectief geeft, maar dat het niet alleen om loslaten van traditionele partijen gaat. Juist het kader van de routekaart gaf houvast. Daardoor ontstond committent van de stakholders en druk op de bewoners om echt stappen te maken. De routekaart was echter flexibel genoeg voor alle partijen om tussentijds nieuwe elementen toe te voegen of andere mogelijkheden te verkennen. Deze aanpak gaf het project letterlijk energie.

Op termijn zal moeten blijken of de acties rondom het verduurzamen van het dorpshuis ook een blijvend effect hebben op de leefbaarheid van Noordwelle. De grootste test komt bij het daadwerkelijk overnemen van het eigendom van het dorpshuis in 2017. De dorpsgemeenschap heeft bij de heropening haar intentie daartoe uitgesproken, voorwaarde is echter dat de bewoners hun steentje blijven bijdragen. Zo hebben ze zelf de toekomst van het dorpshuis in handen.

Lees de publicatie (pdf)