Achtergrond en definities

Bankslapers, ‘zelfredzame’ of economische daklozen, pechvaders, ex-gedetineerden, arbeidsmigranten of mensen die verblijven op vergeten plekken zoals vakantieparken. Een groeiende groep personen is niet in staat om via de reguliere weg toegang te vinden tot de woningmarkt, tot geen enkel segment. Het gaat hierbij lang niet altijd om woningzoekenden met zware zelfredzaamheidsproblemen, voor hen zijn immers vangnetten uitgegooid, zoals de maatschappelijke opvang. Het lijkt vooral te gaan om spoedzoekers met weinig middelen – soms aangevuld met lichte zorg- of begeleidingsvragen – die onvoldoende zelfredzaam zijn in het vinden van een eigen woonplek. Personen die niet vanzelf hun weg vinden op de woningmarkt door een combinatie van persoonlijk gedrag, een levensgebeurtenis, druk op de woningmarkt en ‘gaten’ in de publieke vangnetten. Ze leunen onevenredig op het eigen netwerk of vinden een illegale woonoplossing of komen op straat te staan. Wie valt waarom tussen wal en schip en welke woonoplossingen vinden zij (het informele en illegale aanbod)? En hoe kunnen gemeenten en andere partijen bijdragen aan het verkleinen van dit souterrain?

Tussen wal en schip

Steeds vaker verschijnen er berichten in de media over overvolle nachtopvang, arbeidsmigranten in de stal van de werkgever of gescheiden mannen op vakantieparken. Het lijkt daarbij te gaan om incidenten en excessen. Het is onduidelijk hoeveel mensen tussen wal en schip vallen aan de onderkant van de woningmarkt. Veel souterrain-gangers laten zich namelijk om uiteenlopende reden niet inschrijven bij de gemeente waar ze verblijven. Ze krijgen namen als: ‘economische daklozen’, ‘pechvaders’, ‘bankslapers’, ‘grijswoners’ en ‘zelfredzame daklozen’. Personen die qua inkomen tot de woningcorporatie-doelgroep behoren, maar toch elders hun woonoplossing moeten zoeken. Het gaat om meer mensen dan we ‘op straat zien slapen’. Blijkbaar vinden de meesten zelf een (tussen)oplossing in de rafelranden van de woningmarkt, zoals in verouderde vakantieparken, jachthavens, volkstuinen of lege panden die niet bedoeld zijn voor wonen. Ook trekken ze in bij familieleden, of zwerven van bekende naar bekende.

‘Het souterrain van het wonen’ werd in het verleden vooral gedefinieerd vanuit de aanbodkant, waarbij het dan ging over illegale pensions, kraakpanden, krotten, et cetera. Minder aandacht was er voor de vraag waarom mensen ervoor kiezen of moeten kiezen informeel en illegaal te wonen. Ook werd weinig aandacht besteed aan alternatieve woonvoorzieningen voor degenen die gebruik moesten maken van dit ongewenste aanbod in de stad. Zowel de aanbod- als vraagkant zijn van belang om tot een goede analyse te komen van de opgave en tot oplossingen om de onderkant van het wonen te verkleinen. ‘Het souterrain van het wonen’ bestaat wat ons betreft uit de overlap die er bestaat in vraag én aanbod aan de onderkant van het wonen.

De souterrainvraag bestaat uit ‘spoedzoekers met weinig middelen’ én wat wij hier ‘de absolute onderkant’ noemen. ‘Spoedzoekers’ definiëren we als ‘woningzoekenden met haast’. Dit zijn personen die om wat voor reden dan ook de eigen woonplek hebben verloren of deze dreigen te verliezen en relatief snel op zoek moeten naar een woonalternatief. Met ‘middelen’ doelen we op meer dan alleen het inkomen van een persoon. Ook zaken als ‘netwerk’, ‘wachttijd’ en ‘competenties’ rekenen we hier tot de middelen die een persoon heeft om een plek te kunnen vinden op de woningmarkt. ‘De absolute onderkant’ bestaat ook uit woningzoekenden met haast en weinig middelen, maar aangevuld met relatief zware problematiek, zoals een aanzienlijke zorgvraag en/ of begeleidingsvraag of een levensbedreigende thuissituatie.

Het souterrain-aanbod bestaat uit informele, illegale of geen woonoplossingen. Een ‘informele’ woonoplossing is een onwenselijke en onzichtbare oplossing, zoals het voor langere periode verplaatsen van bekende naar bekende of inwonen en door de hoofdbewoner niet mogen in laten schrijven op het adres. Een ‘illegale’ woonoplossing is het wonen in een object dat niet voor wonen bestemd is (zoals een recreatiewoning) of illegaal in onderhuur wonen in een sociale huurwoning of overbewoning. Met ‘geen woonoplossing’ bedoelen we hier leven op straat. Souterrain-aanbod zetten we af tegen ‘Formele woonoplossingen en opvang’.